7 technieken om te onterven

Onterven gebeurt niet alleen omdat er ruzie is. Er kunnen ook heel andere redenen zijn. Een kind met schulden bijvoorbeeld. Tot hoever kan je gaan en hoe pak je dat dan best aan?

Onze wetgever heeft er heel bewust voor gekozen om het volledig onterven van kinderen onmogelijk te maken. Kinderen zijn reservataire erfgenamen en hebben dus altijd recht op een bepaald minimum van de erfenis. Hoe groot dat minimum is hangt af van het aantal kinderen. Zo heeft een enig kind recht op de helft, twee kinderen krijgen elk een derde, bij drie kinderen is dat een vierde en vier kinderen of meer hebben samen recht op drievierde van de erfenis. Belangrijk om te weten is dat deze reserve niet wordt berekend op wat de overledene achterlaat bij zijn overlijden, maar op wat de nalatenschap zou zijn geweest als er geen schenkingen waren geweest. Je moet dus rekening houden met alle schenkingen die de overledene, toen hij nog leefde, heeft gedaan. Een groot deel wegschenken om zo een kind te bevoordelen en een ander te onterven is dus geen oplossing.

Je kan evenmin vandaag je kind een som toestoppen en afspreken dat het later niet meer zal erven. Afspraken maken over nalatenschappen die nog niet zijn opengevallen, zijn – voorlopig althans – nietig. Mogelijks wordt de wet daarover eind 2016 gewijzigd. En dan zal misschien ook het beschikbare deel groter worden.

Bij heel wat verzekeraars en banken vind je renteniersproducten waarbij je een levenslange rente krijgt in ruil voor een bepaalde som. Concreet betekent dit dat je je kapitaal aan je bank of je verzekeraar toevertrouwt en dat hij jou daarvoor een maandelijkse rente – een lijfrente – geeft tot je overlijdt. Hoe ouder de verzekerde is bij het sluiten van het contract, hoe hoger de periodieke uitkering zal zijn. Dat is logisch, want het risico dat de verzekeraar lang zal moeten betalen, neemt immers af.

Een voorbeeld. Als je vandaag als 60-jarige € 100.000 belegt in zo’n lijfrente, krijg je een maandelijkse uitkering van bijna € 350 netto. Ben je 70 dan krijg je ongeveer € 480 netto. Deze formule wordt vaak gebruikt als onterftechniek als er slechts één kind is. De vergoeding die je krijgt is wel heel laag, maar dat komt uiteraard door de historisch lage rente.

Een testament is een eenvoudige en goedkope manier om een kind voor een deel te onterven, want erg veel manoeuvreerruimte heb je niet. En hoe meer kinderen er zijn, hoe minder speling je hebt. Als je drie kinderen hebt of meer, kan je slechts over een vierde van je nalantenschap vrij beschikken.

Als je een van je kinderen – bijvoorbeeld een gehandicapte zoon of dochter die veel zorg nodig heeft – wilt bevoordelen en de andere kinderen stemmen daarin toe, dan is onterven mogelijk. Als belangrijke voorwaarde geldt wel dat de kinderen die deels onterfd worden ermee moeten instemmen én dat het moet gaan om een schenking met voorbehoud van vruchtgebruik (of onder de last van een lijfrente) ten voordele van het kind dat je wil bevoordelen. De ouders blijven dan van de interesten en dividenden genieten zolang ze leven.

Deze techniek wordt vaak toegepast als de echtgenoten getrouwd zijn met scheiding van goederen en het kind dat ze willen onterven uit een vorig huwelijk of een vorige relatie stamt. Ook wettelijk of feitelijk samenwonenden kunnen er gebruik van maken. De partner met het te onterven kind uit de vorige relatie zorgt er (kunstmatig) voor dat zo veel mogelijk vermogen op naam van zijn/haar partner staat en zo weinig mogelijk op zijn/haar eigen naam.

Let op! Schenken aan je echtgeno(o)t(e) of partner is geen echte oplossing, want de reserve van het kind wordt berekend op de fictieve nalatenschap, inclusief de schenkingen tijdens het leven dus. Het spreekt voor zich dat men dit het best in kleine stapjes doet. Jezelf minder vermogend maken, heeft natuurlijk wel een belangrijke keerzijde. Je bent dan als het ware met handen en voeten gebonden aan je vermogende partner en je verliest dus bijna alle controle over je eigen centen. In de praktijk wordt deze efficiënte maar drastische techniek daarom vooral gebruikt in combinatie met bijvoorbeeld de maatschap. Door de statuten van de maatschap op maat te maken, kan je met een beperkte inbreng toch nog voldoende controle inbouwen zodat jouw partner niet alles te zeggen heeft.

Af en toe tijdens het leven iets schenken aan een van de kinderen, gebeurt uiteraard vaak. Je kan trouwens een schenking doen ‘als voorschot op de erfenis’ als je volledige gelijkheid onder je kinderen wilt of ‘buiten erfdeel’ als je de bedoeling hebt om iemand te bevoordelen.

Met het beschikbare deel doe je natuurlijk wat je wilt, maar zoals we reeds zeiden, wordt er naar de fictieve erfmassa inclusief de schenkingen gekeken om na te gaan of het reservataire deel al dan niet is aangetast. Daarom is schenken in principe geen middel om te onterven, want men kan niet buiten het reservataire deel. Maar in de praktijk is het natuurlijk wel zo dat schenkingen via een hand- of bankgift na 15, 20 of 30 jaar niet altijd meer geweten en moeilijk op te sporen zijn.

Een efficiënte techniek om te onterven is werken met een beding van aanwas (ook tontine genoemd). Deze techniek wordt vaak gebruikt tussen samenwoners of echtgenoten binnen een tweede huwelijk. De bedoeling is hier om de (stief)kinderen te onterven in het voordeel van de partner. Het klassieke voorbeeld is dat twee samenwoners een huis kopen, bijvoorbeeld elk voor de helft, en bedingen dat het huis bij de langstlevende ‘aanwast’. Maar deze techniek kan je ook gewoon toepassen op spaargeld, een beleggingsportefeuille, aandelen van een vennootschap, enz. Wel moet er sprake zijn van een echt kanselement, dat bij beide partners ongeveer gelijk is. Dit betekent concreet dat men zeker niet vooraf mag weten wie van beiden het eerst zal overlijden. Let wel, zo een beding van aanwas is niet mogelijk met goederen uit de huwelijksgemeenschap.

Een voorbeeld. Johan (67 jaar) en Katrien (65 jaar) zijn gehuwd zijn met scheiding van goederen. Beiden hebben een beleggingsportefeuille van ongeveer € 100.000. Katrien en Johan kunnen dan het best een contract met een beding van aanwas maken, waarbij ieder zijn portefeuille van € 100.000 inbrengt. De kans om te overlijden (het kanselement) is voor Johan en Katrien ongeveer even groot, vermits vrouwen statistisch gezien iets langer leven dan mannen. Een inbreng van 50/50 is hier dus verantwoord.

De techniek heeft als voordeel dat, als een van de partners overlijdt, de andere partner de portefeuille van € 100.000 van zijn overleden partner krijgt en dat dit volledig buiten de nalatenschap valt.

Je hoeft je in principe niets meer aan te trekken van de Belgische erfregels als je in een land gaat wonen waar er bijvoorbeeld geen wettelijk reserve is, zoals Engeland. Je moet er dan wel echt wonen (dit blijkt uit je verbruik van nutsvoorzieningen). Maar ook Nederland biedt mogelijkheden. Daar is er wel een wettelijke reserve (kindsdeel), maar er valt makkelijker een mouw aan te passen. Verhuizen net over de Belgisch-Nederlandse grens is ook een stuk minder ingrijpend dan in Londen gaan wonen.

Belangrijk om te weten is dat sinds augustus 2015 nieuwe spelregels gelden voor het erfrecht in de EU. Het erfrecht van de laatste verblijfplaats van de overledene is van toepassing op de nalatenschap. Voor wie in België woont is dus in principe het Belgische erfrecht van toepassing, ook voor zijn/haar huis in Frankrijk. Je kan via een testament echter afwijken en kiezen voor het recht van de lidstaat waarvan je de nationaliteit bezit. Dat laatste wordt vooral gebruikt door Nederbelgen (Nederlanders die in België wonen). Zij kunnen kiezen voor het Nederlandse erfrecht op basis van hun nationaliteit en zo makkelijker onterven.