9 vragen over gedwongen opname bij verslaving

Partners en familie van mensen met een verslavingsproblematiek maken zich vaak ernstig zorgen over de situatie van die verslaafde, maar ook van zichzelf. Welke oplossingen biedt de wet?

1 Wanneer kan je iemand gedwongen opnemen?

Om te beginnen moet er sprake zijn van een ernstige geestesziekte. Een verslaving- alcohol, drugs, medicatie,... – is geen geestesziekte. Een verslaafde kan enkel gedwongen worden opgenomen als die verslaving het gevolg is van een geestesziekte of daarin resulteert.

Het zijn dus problemen zoals acute suïcidaliteit (zelfmoordgedachten of -plannen) of psychotische reacties (verstoorde realiteitsbeleving met hallucinaties, verwardheid, zelfverwaarlozing, geen ziekte-inzicht) die een dwangopname mogelijk maken. Daarnaast moet de verslaafde zichzelf en anderen ernstig in gevaar brengen. Zo kan een verslaafde cannabisgebruiker met een psychotisch ziektebeeld, of een chauffeur onder invloed, met achtervolgingswanen, een psychotisch ziektebeeld en grote angst, die door de politie omwille van zijn gevaarlijk rijgedrag van de snelweg wordt geplukt, ter observatie gedwongen worden opgenomen. Verder is een dwangopname enkel mogelijk als er geen alternatieve behandeling bestaat. Is een verslaafde met een geestesziekte bereid om zich vrijwillig te laten behandelen, dan kan een dwangopname niet. Fysiek geweld op de partner of een familielid is geen must om toch tot een gedwongen opname over te gaan.

2 Wat bij gevaar voor eigen leven?

Het is belangrijk dat de partner of een familielid kan aantonen dat er gevaar is. Daarbij kan het zowel om fysieke als mentale verdrukking/agressie gaan. Een vrees voor eigen leven van de partner of een familielid van de geesteszieke is meestal geen plotse situatie. Vaak werden al heel wat gevaarlijke en bedreigende situaties gedocumenteerd door de politie, de sociaal werker, het verzorgend personeel... Bij gevaar voor eigen leven is het belangrijk dat degene die om een gedwongen opname vraagt in zijn verzoekschrift heel specifiek naar die voorgaande dreigingen en/of gevaarlijke situaties verwijst.

3 Kunnen enkel de partner en de familie een opname vragen?

Alle belanghebbenden kunnen een verzoekschrift tot gedwongen opname indienen bij de griffie van het vredegerecht van het rechtsgebied waar de verslaafde gedomicilieerd is. Dus de partner of de familie, maar ook de naaste omgeving, een sociaal werker of een arts die zich ernstig zorgen maakt.

In het verzoekschrift moet worden omschreven dat is voldaan aan de voorwaarden voor een dwangopname (geestesziekte, gevaar en geen alternatief). Er moet ook een geneeskundig verslag bij dat hoogstens 15 dagen oud is.

4 Mag de huisarts het geneeskundig verslag opstellen?

Een arts die een bloed- of aanverwant is van de verslaafde of van de verzoeker mag het verslag niet opstellen. De arts mag ook niet verbonden zijn aan de psychiatrische dienst waar de verslaafde eventueel al eerder werd opgenomen. Of de behandelende arts (bijvoorbeeld de huisarts) het verslag mag opstellen, zorgt voor discussie. Sommige vrederechters aanvaarden dit, anderen niet.

5 Hoe snel kan zo’n gedwongen opname gaan?

Er is een verschil tussen een gewone gedwongen opname en een spoedopname.

Bij een gewone gedwongen opname zal de vrederechter, zodra hij het verzoekschrift heeft ontvangen, een advocaat aanstellen die de verslaafde bijstaat tijdens de procedure. Binnen de 24 uur na ontvangst van het verzoekschrift bepaalt de vrederechter dan de dag en het uur van zijn bezoek aan de verslaafde voor wie een opname wordt gevraagd. hij legt ook de dag en het uur van de zitting vast. Binnen diezelfde termijn van 24 uur wordt de verslaafde persoon dan met een gerechtsbrief op de hoogte gebracht van het verzoek tot dwangopname.

De zitting vindt meestal plaats bij de verslaafde thuis. Tijdens de zitting hoort de vrederechter de zieke en alle andere personen van wie de vrederechter het nuttig acht hen te horen. Ook de advocaat van de verslaafde is aanwezig. Binnen de 10 dagen na indiening van het verzoekschrift doet de vrederechter uitspraak.

Een spoedopname gaat veel sneller. Dan treedt de procureur des Konings op, die meestal wordt gecontacteerd door de politie of door een arts die de verslaafde in allerijl heeft moeten opnemen. Er volgt een onmiddellijke opname als is voldaan aan de criteria van de wet (geestesziekte, gevaar en geen alternatief). En net zoals bij een gewone procedure zal de procureur des Konings aan de vrederechter moeten verzoeken om de dwangopname te aanvaarden.

6 Hoe lang duurt een gedwongen opname?

Een dwangopname is beperkt tot 40 dagen. De patiënt zal tijdens deze periode worden onderzocht en behandeld. Daarna kan hij/zij de instelling verlaten. In overleg met de instelling kan de patiënt wel beslissen om de behandeling vrijwillig verder te zetten. Als na die 40 dagen een verder verblijf in een psychiatrische instelling nodig blijkt, moet de directeur van de instelling een verslag van de artsdiensthoofd aan de vrederechter bezorgen. De maximumduur van de opname is dan twee jaar.

7 Wat kan een vertrouwenspersoon doen?

De verslaafde kan altijd een vertrouwenspersoon aanduiden. Die kan hem/haar bijstaan tijdens de verschillende fasen van de gedwongen opname. De vertrouwenspersoon kan de geknipte persoon zijn om de communicatie te bevorderen tussen de verslaafde, de vrederechter, de advocaat en de zorgverleners. Er kan ook meer dan één vertrouwenspersoon zijn. Zo kunnen broers en zussen samen waken over de belangen van hun verslaafde ouder.

8 Heb je als partner of familie recht op informatie over iemand die gedwongen is opgenomen?

Artsen zijn gebonden door het beroepsgeheim. De behandelende arts van een verslaafde die gedwongen is opgenomen, mag niet zomaar informatie over zijn patiënt meedelen aan de partner of de familie. Dat mag enkel als de verslaafde hiermee instemt, als de partner of het familielid een vertrouwenspersoon is van de verslaafde of als er een noodsituatie dreigt. Ook de advocaat van de verslaafde is gebonden door het beroepsgeheim.

9 Is er een verschil tussen een gedwongen opname en een internering?

Een gedwongen opname is geen internering. Iemand kan pas worden geïnterneerd als hij/zij een misdrijf heeft gepleegd. Een voorbeeld: als een alcoholverslaafde waanideeën heeft en met een mes rondloopt op straat, kan hij/zij gedwongen worden opgenomen. Als de alcoholverslaafde in diezelfde toestand iemand neersteekt, bestaat de kans dat hij/zij wordt geïnterneerd.