Help! De bank sluit mijn rekening af

Als je een geldsom niet kan rechtvaardigen, kan de bank je rekening van de ene op de andere dag afsluiten. Volkomen legaal en een van de gevolgen van de antiwitwaswetgeving.

Als je bank inlichtingen vraagt over geldtransacties hoef je niet verbaasd te zijn: het is een normale en verplichte procedure. Soms wordt na een overlijden een stapeltje bankbiljetten ‘onder de matras’ gevonden. Of waardevolle sieraden, die niet werden aangegeven in de nalatenschap, waarvan je de opbrengst na verkoop moeilijk op een bankrekening kan zetten. Er zijn tal van redenen waarom je geld wil ‘witwassen’. Weet echter dat je bankier, bij de minste verdenking, verantwoordelijk wordt geacht en je rekening moet afsluiten. En daar kan je niks tegenin brengen!

“Niet enkel grote bedragen vormen een probleem”, legt een bankier uit. “Zo sprongen de lichten op rood bij een dame die in één jaar meer dan 80 keer 500 euro op haar rekening stortte. Of er was de vader die zijn dochter 100.000 euro wou geven, maar niet wilde weten van een schenking, waardoor de dochter in nesten raakte. De bank moet aan de overheid kunnen bewijzen dat het geld dat binnen en buiten gaat wit is. De maatregelen zijn ook gericht tegen de financiering van terrorisme. Komt er voor bepaalde geldstromen geen bevredigende verklaring en vermoedt de bank fraude, dan zal ze de relatie met de klant stopzetten, dat staat zo in de algemene voorwaarden.”

Ook geld repatriëren van een buitenlandse rekening die nooit werd aangegeven, valt hieronder. Door de internationale uitwisseling van bankgegevens is de fiscus immers beter geïnformeerd over tegoeden in het buitenland, zeker nu ook nieuwe landen aan de uitwisseling deelnemen.

1,9 miljard grijs geld

Uiteraard gaat het ook over inkomsten uit zwartwerk. Maar in sommige dossiers zijn de maatregelen buiten proportie en bepaalde groepen zelfstandigen worden zelfs financieel uitgesloten. Zo weigeren banken a priori bedrijven die actief zijn in de handel in diamanten, cryptomunten, gokspelen, maar ook zij die handel drijven met het Afrikaanse continent, en soms zelfs handelaars in tweedehands voertuigen. Ongeveer twee jaar geleden blokkeerde een zelfstandige daarom met zijn bestelwagen de ingang van een bankkantoor. Hij was ziedend omdat zijn rekeningen waren geblokkeerd. Werken zonder is moeilijk.

En het probleem duikt niet langer enkel sporadisch op: de ontevreden reacties over het stopzetten van bankrelaties klinken steeds luider. In 2022 ontving Ombudsfin, de ombudsdienst voor financiële diensten, hierover 226 klachten. En dit is slechts het topje van de ijsberg, want niet iedereen protesteert tegen de beslissing, verre van zelfs. In 2020 speelden kredietinstellingen bijna 17.700 verdachte transacties door aan de CFI, de Cel voor Financiële Informatieverwerking van de overheid. Samengeteld goed voor 1,9 miljard euro!

Contant geld beperken

Wettelijk gezien beschikken de banken over de mogelijkheid om hun relatie met een klant eenzijdig en zonder enige motivatie te beëindigen. Dit kan bijvoorbeeld als klanten zich ongepast gedragen door zich agressief op te stellen of medewerkers te beledigen. Maar het stelt banken vooral in staat om “te voldoen aan hun zorgvuldigheidsverplichtingen die zijn vastgelegd in de wet van 2017 ter voorkoming van het witwassen van geld, de financiering van terrorisme en om het gebruik van contanten te beperken”, legt Ombudsfin in detail uit. Men spreekt dan over de-risking, het stopzetten van de bankrelatie met een klant. En de wet bepaalt dat de bank dit moeten doorgeven aan de CFI.

Op die manier treedt de bank vaak tegen haar wil op als waakhond om Europese richtlijnen de doen naleven. Doet ze dat niet, dan riskeert ze boetes die kunnen oplopen tot 10% van de jaaromzet van de financiële instelling. Zo moest ING-bank in 2018 in Nederland een kolossale boete van 755 miljoen euro betalen. En ondertussen werd deze antiwitwaswetgeving nog verder aangescherpt!

Zonder rekening wordt het catastrofaal

En dan zijn er al die mensen die, soms te goeder trouw, al kunnen ze dit niet bewijzen, zonder bankrekening komen te zitten. Een situatie die al snel kan uitmonden in een catastrofe, zoals bij die wanhopige zelfstandige die in het nieuws kwam toen hij de toegang tot een bankkantoor blokkeerde. Een bankrekening is voor elke burger immers essentieel om zijn salaris of pensioen te ontvangen, en voor elke onderneming om te kunnen functioneren.

En als je bij de ene bank wordt uitgesloten, wordt het heel moeilijk om nog een andere bank te vinden. Er heerst wantrouwen. De wet schrijft wel voor dat een bedrijf dat is afgewezen door minstens drie financiële instellingen, recht heeft op een basisbankdienst. Maar de uitvoeringsbesluiten voor deze basisdienstverlening lieten maanden op zich wachten, waardoor velen in de kou bleven staan.

“De wet is intussen aangevuld met het uitvoeringsbesluit van 16 december 2022 waarop iedereen zat te wachten, en dat van kracht is sinds midden januari 2023”, preciseert Gilles Laguesse, advocaat gespecialiseerd in bancair recht. “De eerste aanvragen voor basisbankdiensten zijn ingediend bij de basisbankdienstkamer van de FOD Economie, overeenkomstig de wet en het koninklijk besluit. Eindelijk neemt de Belgische staat maatregelen om bankuitsluitingen aan te pakken, een situatie waarvoor ze in de eerste plaats zelf verantwoordelijk is. Het is nu wachten op de eerste concrete resultaten van deze wet.”