Ontslag na je 50ste: wat je moet weten

Wat moet je weten om je rechten te laten gelden wanneer je wordt ontslagen na je 50ste? Een overzicht met 20 vragen en 20 antwoorden.

Het professionele leven van Peter (56) en Bernadette (60) wordt door elkaar geschud wanneer ze worden ontslagen om ‘economische redenen’. Wat moeten ze absoluut weten om deze situatie het hoofd te bieden?

Moeten er regels gevolgd worden 
bij ontslag?

Er zijn inderdaad regels waaraan werkgevers zich moeten houden. Een werkgever die je ontslaat, moet dit laten weten per aangetekende brief of via een deurwaarder. Hij mag je dit document niet zomaar persoonlijk overhandigen of gewoon met de post versturen. De ontslagbrief moet een minimum aan verplichte informatie bevatten: de identiteit van de werknemer en de werkgever, het begin van de opzegtermijn, de duur van de opzegtermijn en de datum en handtekening van de werkgever. Leeft de werkgever deze formaliteiten niet na, dan moet hij je een schadevergoeding betalen.

Wanneer is er sprake van een ongeldig ontslag?

Wanneer de reden voor ontslag foutief is, wanneer het ontslag gepaard gaat met beledigingen of geweld in de ergste vorm, of wanneer het misbruikt wordt om economische of sociale redenen. In dergelijke gevallen kan de werknemer de beslissing aanvechten bij de rechtbank. Je vakbond, beroepsorganisatie of advocaten gespecialiseerd in arbeidsrecht kunnen je helpen om je te verdedigen in dit oerwoud van complexe wetgeving. En als de bevoegde autoriteiten erkennen dat het ontslag onrechtmatig was, zal de werkgever een schadevergoeding moeten betalen die kan oplopen tot zes maanden minimumloon.

Moet je documenten ondertekenen?

Wees voorzichtig met wat je ondertekent! Je werkgever kan je bijvoorbeeld vragen om een kwijting te ondertekenen ‘voor saldo van alle rekeningen’, wat in theorie zou betekenen dat hij je niets meer verschuldigd is. Dit wil niet zeggen dat je daardoor afstand doet van je rechten in een eventuele rechtszaak, maar het kan wel tot problemen leiden. Een kwijtingsdocument mag dan onschuldig lijken, toch is het belangrijk erop te letten hoe dit is opgesteld. Niets verplicht je om dit onder druk te ondertekenen. Het is beter om de tijd te nemen en elk document zorgvuldig te laten bestuderen door specialisten.

Moet een werkgever een ontslag motiveren?

Nee. Werkgevers zijn nooit verplicht om spontaan de reden voor het ontslag te verantwoorden, maar de werknemer kan hier wel om vragen. Weigert de werkgever die reden voor ontslag te geven zoals de wet het voorschrijft, dan hangt daar een sanctie aan vast: een boete ten belope van twee weken loon.

Hoe wordt de opzegtermijn berekend?

De opzegtermijn begint te lopen op de maandag die volgt op de datum van ontvangst van de opzeggingsbrief, of die maandag nu een feestdag is of niet. De eerste stap in de berekening van de opzeggingstermijn is nagaan welk type arbeidsovereenkomst de werknemer heeft: arbeider of bediende, dat kan nog van belang zijn. De datum van ondertekening van de arbeidsovereenkomst is ook essentieel, als die werd ondertekend vóór 1 januari 2014 voor bedienden of 2012 voor arbeiders. Want sinds de wetswijziging wordt enkel nog rekening gehouden met de anciënniteit van de werknemer bij het bedrijf, wat minder gunstig is voor werknemers. Bij oudere contracten wordt de opzegtermijn berekend door twee delen op te tellen: een eerste deel dat berekend wordt op basis van verworven anciënniteit tot (bijvoorbeeld voor bedienden) 31 december 2013, en een tweede deel op basis van anciënniteit die na die datum werd verworven. Men houdt ook rekening met andere criteria, zoals het paritair comité, het brutoloon, of de werknemer ontslagen is dan wel zelf ontslag heeft genomen … Het is onmogelijk om alle details te bespreken, want elk geval is heel specifiek. Maar de basisformule is de volgende: ontslagvergoeding = basissalaris x opzegtermijn.

Kan de opzegtermijn worden opgeschort?

Ja, hij kan onderbroken worden door omstandigheden die normaal gezien de uitvoering van het contract opschorten: als je je vakantie opneemt tijdens de opzegtermijn of als je niet in staat bent om te werken (ziekte of ongeval).

Moet ik mijn opzegtermijn uitdienen?

In theorie wel. In de praktijk is het veel flexibeler, want je werkgever kan je hiervan vrijstellen. Maar daarvoor is wel je schriftelijke toestemming nodig, door de ondertekening van een overeenkomst tot vrijstelling van prestaties. En natuurlijk moet je salaris tijdens de hele opzegperiode worden doorbetaald. De overeenkomst moet de duur van de vrijstelling specificeren en of extralegale voordelen zoals een bedrijfswagen of een gsm al dan niet behouden blijven. Neem je tijdens de vrijstellingsperiode verlof of word je ziek, dan wordt de opzegtermijn opgeschort en dus verlengd.

En als ik mijn opzegtermijn niet wil uitdoen?

Stel je even voor dat je een nieuwe baan vindt, maar dat je werkgever erop staat dat je blijft werken tot het einde van je opzegtermijn. Dan heb je als werknemer toch het recht om een tegenopzeg te geven en die te versturen per aangetekende brief of deurwaardersexploot. De maximale opzegtermijn wordt dan teruggebracht tot maximaal vier weken. Maar let op, want een tegenopzeg wordt beschouwd als een contractbreuk door de werknemer, wat gevolgen kan hebben. Mocht de werknemer, om welke reden dan ook, toch niet aan de slag kunnen bij een nieuwe werkgever, dan heeft hij ook niet meteen recht op een werkloosheidsuitkering. In dat geval wordt de werknemer niet langer aanzien als onvrijwillig werkloos.

Heb ik recht op verlof om een andere baan te zoeken tijdens mijn opzegtermijn?

Ja, dat is het sollicitatieverlof. Je hebt het recht om afwezig te zijn om een nieuwe baan te zoeken, maar je blijft ondertussen gewoon je salaris ontvangen. In de periode voorafgaand aan de laatste 26 weken van de opzegtermijn mogen werknemers een halve dag per week afwezig zijn. Tijdens de laatste 26 weken van de opzegperiode neemt dit recht toe tot één hele dag of twee halve dagen per week. Moeten werknemers bewijzen dat ze deze vrije tijd ook echt gebruiken om werk te zoeken? Het antwoord is genuanceerd, want naar werk zoeken kan breed ingevuld worden. Naast het afleggen van sollicitatiegesprekken en het deelnemen aan selectietests, kan deze vrije tijd ook gebruikt worden om vacatures op te sporen of sollicitatiebrieven en cv’s te schrijven. En is er een vermoeden van misbruik, dan moet de werkgever daarvan het bewijs leveren, wat erg moeilijk is. In het kader van outplacement (zie hieronder) moeten werknemers het outplacementprogramma volgen tijdens hun sollicitatieverlof.

Hoe zit het met ontslagvergoedingen?

Je werkgever heeft twee opties. Ofwel laat hij de opzegtermijn lopen en moet je die uitpresteren, ofwel beëindigt hij de relatie onmiddellijk en betaalt hij een ontslagvergoeding. Want de werkgever kan vrezen dat de samenwerking niet langer goed zal verlopen vanwege de sfeer in het team of dat je gevoelige informatie zou kunnen meenemen. Als hij ervoor kiest om je op staande voet te ontslaan, dan zal de ontslagvergoeding als compensatie dienen voor het feit dat je van de ene op de andere dag geen inkomen meer hebt. De wet op de arbeidsovereenkomsten bepaalt dat de ontslagvergoeding gelijk is aan het salaris dat overeenkomt met de opzegtermijn of het resterende deel daarvan. Deze vergoeding omvat niet alleen het gebruikelijke salaris, maar ook alle voordelen die in de arbeidsovereenkomst worden vermeld.

Over welke voordelen hebben we het? Eindejaarspremie, vakantiegeld?

Alle voordelen verworven krachtens het contract en voorzien in de wet, een collectieve arbeidsovereenkomst of een verbintenis van de werkgever. Bijvoorbeeld, maaltijdcheques vormen een vergoeding en tellen mee in de berekeningsbasis van een opzeggingstermijn. Hetzelfde geldt voor:

• loon voor overuren die regelmatig worden gepresteerd.
• dubbel vakantiegeld als je een werknemer bent en betaling voor bepaalde feestdagen na het einde van het contract. Voor arbeiders betaalt het vakantiefonds het vakantiegeld uit.
• de eindejaarspremie, op voorwaarde dat het een verworven recht is.
• het voordeel van privégebruik van een bedrijfswagen.
• werkgeversbijdragen aan groepsverzekeringen.

Vergoedingen voor reis- of representatiekosten worden niet in aanmerking genomen bij de berekening van de vergoeding, tenzij ze worden beschouwd als een verkapte beloning. Dit is soms moeilijk te bewijzen.

Wat zijn de fiscale gevolgen van een ontslag?

Ontslagvergoedingen zijn onderworpen aan bedrijfsvoorheffing. De werkgever houdt belasting in op de opzeggingsvergoeding, net zoals op het loon. Maar als blijkt dat de inhouding niet overeenkomt met de belasting die je uiteindelijk moet betalen, moet je een jaar na je ontslag alsnog extra belastingen ophoesten. Controleer dus of er wel voldoende werd ingehouden.

Hoe zit het met mijn bedrijfswagen?

Als werknemers hun opzegtermijn uitdoen, dan behouden ze de bedrijfswagen voor de duur van die periode. De auto onmiddellijk moeten inleveren kan worden beschouwd als een eenzijdige wijziging van de arbeidsovereenkomst. De werknemer kan dit interpreteren als een stilzwijgend ontslag en een ontslagvergoeding eisen.

Maar beëindigt de werkgever het contract met onmiddellijke ingang door het betalen van een verbrekingsvergoeding, dan moet de werknemer de auto meteen teruggeven. Bij de berekening van de ontslagvergoeding wordt dan rekening gehouden met dit verloren voordeel. Om dit deel te bepalen, kijkt men naar de werkelijke waarde van het voertuig, maar ook naar de onderhoudskosten, de verzekering, enz. Er zijn websites waarop je dit kan berekenen via simulaties. Komt het toch tot een geschil, dan zal een rechter de knoop doorhakken.

Wat als mijn bedrijf failliet gaat en ik met lege handen achterblijf?

Ook als je bedrijf failliet gaat heb je recht op een opzegvergoeding, berekend volgens de normale regels van het arbeidsrecht. Alle vergoedingen die je werkgever je op het moment van het faillissement verschuldigd was, moeten vermeld worden in een schuldvordering: achterstallig loon, eindejaarspremie, vakantiegeld, ontslagvergoeding ... Voormalige werknemers worden bevoorrechte schuldeisers. Maar het probleem is vaak dat er in de bedrijfskas niet genoeg geld over is om de schulden te betalen. In dergelijke gevallen treedt een ‘fonds tot vergoeding van de in geval van sluiting van ondernemingen ontslagen werknemers’ (FSO) op in de plaats van het failliete bedrijf. Daarvoor moet je eerst wel een schuldvordering indienen bij de curator. Een goede raad: neem na de beëindiging van je contract zo snel mogelijk contact op met je vakbond, als je die hebt, om de nodige formaliteiten te vervullen.

Moet ik me op 
het einde van mijn opzeggingstermijn inschrijven als werkzoekende?

Ja, schrijf je vanaf het moment dat je opzeggingstermijn afloopt meteen in bij de VDAB als je in Vlaanderen woont, of bij Actiris in Brussel, Forem in Wallonië of ADG in de Duitstalige gemeenschap. Dien een werkloosheidsaanvraag in bij de RVA, via de hulpkas voor werkloosheidsuitkeringen of je vakbond.

Hoeveel bedraagt 
mijn werkloosheidsuitkering?

De werkloosheidsuitkeringen zijn degressief. De uitkering neemt na verloop van tijd af tot een vast bedrag, dat wel verschilt al naargelang de gezinssituatie. Bijvoorbeeld, een samenwonende zonder gezinslast en met een lang arbeidsverleden ontvangt na 49 maanden werkloosheid maximaal 731,38 euro. Maar tijdens de eerste 3 maanden van volledige werkloosheid ontvangen alle werklozen 65% van hun laatste loon, met een bovengrens van 3.365,16 euro.

Wat gebeurt er met 
mijn groepsverzekering bij ontslag?

Het opgebouwde kapitaal in het kader van een groepsverzekering blijft eigendom van de werknemer. Hij kan het gespaarde bedrag overdragen naar de groepsverzekering van een nieuwe werkgever, het bij de oorspronkelijke verzekeraar laten staan of naar een onafhankelijke pensioeninstelling transfereren. Het opgebouwde saldo kan pas ten vroegste op de pensioenleeftijd uitbetaald worden, of vanaf de leeftijd van 60 jaar als het plan daarin voorziet.

En mijn hospitalisatie-verzekering?

De wet Verwilghen beschermt werknemers die niet langer zijn aangesloten bij de hospitalisatieverzekering van het bedrijf, bijvoorbeeld na een ontslag. Ze moeten binnen een maand de verzekeraar contacteren als ze die verzekering individueel willen voortzetten, zonder medische formaliteiten of uitsluitingen voor bestaande ziekten. Zo blijven ze zonder onderbreking en levenslang gedekt. De verdere premies zijn dan ten laste van de werknemer.

Heb ik recht op outplacement?

Outplacement is een wettelijke verplichting voor elke werkgever die een werknemer boven de 45 jaar en/of met een opzegtermijn van 30 weken ontslaat. Deze verplichting geldt ook bij de beëindiging van het arbeidscontract wegens medische overmacht.

Wat gebeurt er met 
mijn telefoonnummer 
en e-mailadres?

De wet op de arbeidsovereenkomsten stipuleert dat werknemers aan het einde van hun contract ‘het hen toevertrouwde arbeidsgereedschap en de ongebruikte grondstoffen in goede staat aan de werkgever moeten teruggeven’. Dit geldt ook voor het telefoonnummer. Maar de wet preciseert ook dat als de werknemer al het recht had om een mobiel telefoonnummer te gebruiken vóór de ondertekening van de arbeidsovereenkomst, deze dit nummer mag behouden aan het einde van zijn contract. Je moet dan wel een schriftelijk verzoek indienen om dit nummer te kunnen behouden.

Komt het telefoonnummer van de werknemer toch terug terecht bij de werkgever? In dat geval geldt de zeer strenge wetgeving inzake de privacy. Zo mag de werkgever de inhoud van een gsm niet raadplegen zonder voorafgaande toestemming van de werknemer of zonder gerechtelijke beslissing. Hetzelfde geldt voor een professioneel e-mailadres als dit verwijst naar een naam en voornaam. Dit moet gedeactiveerd worden zodra de werknemer vertrekt, met een ‘out of office’-bericht. En binnen de 3 maanden na het einde van het contract moet het verwijderd worden.