Trouwen of samenwonen?

Zouden we trouwen of biedt wettelijk samenwonen evenveel bescherming? En dan niet alleen voor het erfrecht, maar ook voor het huurcontract, lening, pensioen, enz. Bart Chiau beantwoordde al tal van vragen en hielp misverstanden uit de wereld. Dat is ook de bedoeling van zijn nieuwe boek.

Kan je een boek volschrijven over de verschillen tussen trouwen, wettelijk en feitelijk samenwonen? Absoluut! We lazen het boek Trouwen of samenwonen – Wegwijs in de verschillende samenlevingsvormen van expert bij NN en professor aan UGent, Bart Chiau. Een toegankelijk werk, dat uitgaat van de praktische vragen die koppels zich stellen. Koppels die samen een huis kopen of huren, een lening afsluiten, kinderen krijgen, met pensioen gaan, misschien uit elkaar gaan, en ooit... (na hopelijk een heel lang leven samen) erven van elkaar (of niet!).

We staan stil bij een aantal opmerkelijke zaken uit het boek en leggen Bart Chiau enkele vragen voor.

Samenwonen kan je op 3 manieren doen: je trouwt, je woont wettelijk samen of je hebt gewoon hetzelfde adres en dan ben je een ‘feitelijke samenwoner’. Die laatste categorie heeft eigenlijk geen plichten tegenover mekaar, maar ook geen rechten?

Bart Chiau: “Dat klopt. En dat is meteen een heel belangrijk punt. Wie samen op hetzelfde adres woont en dus een feitelijke samenwoner is, zal nooit een erfrecht opbouwen. Je mag 40 jaar samenwonen, samen kinderen op de wereld zetten, maar je zal niet automatisch erven van mekaar! Daar moet je iets voor doen: een testament maken. Al is dit meteen ook de Achilleshiel voor zowel feitelijke als wettelijke samenwoners: wie een testament maakt, kan dit altijd herroepen. Je hoeft dit niet eens aan je partner te vertellen. En ook: als er kinderen zijn, erven die altijd een reservatair deel, gelijk aan de helft van de nalatenschap. Laat je elkaar iets na in een testament, dan kunnen de kinderen toch hun deel opeisen. Wettelijke samenwoners hebben wel een automatisch erfrecht, maar dit is beperkt tot het vruchtgebruik op de gezinswoning en huisraad. Willen ze elkaar meer geven, dan moeten ze ook een testament maken, met dezelfde beperkingen.”

Maar àls ze dat testament gemaakt hebben, worden feitelijke samenwoners wel gelijkgesteld met gehuwden?

Bart Chiau: “Ja, maar niet altijd onder dezelfde voorwaarden. Om hetzelfde tarief erfbelasting te betalen als gehuwden moeten feitelijke samenwoners 1 jaar samenwonen, om vrijgesteld te worden van erfbelasting op de gezinswoning moeten ze 3 jaar feitelijk samengewoond hebben.”

Feitelijke samenwoners, die samen een huis of grond kopen, wordt vaak aangeraden een beding van aanwas te maken. Als één van hen zou overlijden, komt zijn/haar deel bij de andere partner, buiten het erfrecht. Maar is zo’n beding van aanwas nodig als zij helemaal vrijgesteld kunnen worden van erfbelasting op de gezinswoning?

Bart Chiau: “Inderdaad, als je via een beding van aanwas het stuk van je partner krijgt betaal je daar 12% registratiebelasting op. Maar, zoals ik net zei: stel dat je je partner jouw deel van je huis nalaat in een testament, dan kan je dit altijd nog herroepen én je moet rekening houden met de reserve van de kinderen. Dus is mijn advies: doe het allebei: maak én een testament én een beding van aanwas.”

Wettelijke samenwoners zijn beter beschermd, maar zij hebben een ‘vals gevoel van bescherming’ omdat één partner de wettelijke samenwoning gewoon eenzijdig kan stoppen.

Bart Chiau: “Dat is zo. Daar bestaan wel wat misverstanden over. Eén: wettelijk samenwonen is niet hetzelfde als een samenlevingscontract (waarin wettelijke of feitelijke samenwoners een aantal afspraken kunnen vastleggen). En twee: elke partner kan ‘achter de rug’ van zijn/haar partner de wettelijke samenwoning ongedaan maken bij de gemeente. Dan is er plots geen automatisch erfrecht meer, en ook de bescherming bij huur vervalt dan.”

Wat houdt deze bescherming bij huur in?

Bart Chiau: “Wie getrouwd is of wettelijk samenwoont hoeft de huurovereenkomst niet mee getekend te hebben om mee beschermd te zijn. Dat is wel zo voor feitelijke samenwoners. De feitelijk samenwonende partner die tekent kan de andere letterlijk op straat zetten. Anderzijds zijn gehuwden en wettelijk samenwonenden mee ‘verbonden’, zelfs als ze niet mee tekenden, de feitelijke samenwoner die niet mee tekende niet.”

Hoe kan je weten of je een wettelijke samenwoner bent of niet?

Bart Chiau: “Kijk naar je belastingaangifte. Krijg je een gezamenlijke aangifte? Dan ben je wettelijke samenwoner. Die worden fiscaal behandeld als gehuwden. Moet je elk apart een aangifte doen? Dan ben je feitelijke samenwoner.”

Als we kijken naar het pensioen of overlevingspensioen, moeten we vaststellen dat het recht daar nog minder ‘mee’ is met de samenleving.

Bart Chiau: “Dat klopt. Op het vlak van pensioen en de rechten die je partner heeft, is het nog altijd het huwelijk dat telt. Wettelijke samenwoners hebben geen recht op een overlevingspensioen of een pensioen als gescheiden echtgenoot.”

Heeft samenwonen een invloed op het bedrag van je pensioen?

Bart Chiau: “Neen, eens je je rustpensioen hebt behoud je dat. Ook al trouw je of ga je samenwonen. Maar als je een IGO krijgt (Inkomensgarantie voor Ouderen) telt je gezinssituatie wél. Gehuwden kunnen in aanmerking komen voor een gezinspensioen. Dat ligt hoger dan het alleenstaandenpensioen. Samenwoners hebben daar nooit recht op.”

Behoud je ook je overlevingspensioen?

Bart Chiau: “Als je een overlevingspensioen hebt en je hertrouwt, dan verlies je dat. Dat gebeurt niet als je gaat samenwonen.”

Wat zou je koppels aanraden?

Bart Chiau: “Om stil te staan bij een aantal zaken. Elke samenlevingsvorm heeft zijn voor- en nadelen. Maar je moet je daar wel bewust van zijn. En het is niet gemakkelijk om àlle gevolgen in kaart te brengen. Daar wil mijn boek een hulp in zijn.”