Wat doet een vrederechter?

U hebt problemen met uw (ver)huurder. Of: een vriend betaalt het geld niet terug dat u hem hebt geleend. Een vrederechter legt uit wanneer en hoe we een beroep op hem kunnen doen.

Thierry Marchandise dankt zijn nationale bekendheid aan de negen jaar – in volle Dutrouxperiode – waarin hij procureur van het parket in Charleroi was. Intussen heeft hij echter het roer omgegooid en is hij vrederechter geworden. “Een radicale koerswijziging waar ik bewust voor gekozen heb. Gedurende negen jaar had ik gefunctioneerd als een soort gerechtelijk manager want op het parket van Charleroi waren we met veertig. Ik moest de boot sturen, wat heel boeiend was op het vlak van de menselijke relaties. Maar mijn mandaat van procureur eindigde in 2007 – tegenwoordig zijn dergelijke mandaten tijdelijk – en ik vroeg mij af welke richting ik uit wou. Ik besefte dat ik opnieuw een rechtstreekser contact met de mensen wou. Ik had in die tijd ook een aantal opleidingen in conflictbeheersing en relatiebeheer gevolgd. Vrederechter worden leek mij dan ook de meest logische stap.”

Thierry Marchandise spreekt met vuur over zijn functie die hem opnieuw met beide voeten tussen de mensen plaatst. Het is daarbij altijd de bedoeling een menselijke oplossing te zoeken voor elk probleem waarmee hij geconfronteerd wordt, bij voorkeur in samenspraak met de betrokkenen.

Plus Magazine: Hoe komt het dat een vrederechter dichter bij de burger staat dan de andere gerechtelijke instanties?

Thierry Marchandise: “Dat begint al met de materiële omstandigheden waarin wij werken. Een vrederechter verschanst zich niet in een justitiepaleis maar werkt in een huis, in het hart van een (kleine) stad. De zaal waar de zittingen plaatsvinden is veel kleiner dan die van de grote hoven. Er heerst evenmin die indrukwekkende sfeer van bijvoorbeeld het justitiepaleis van Brussel of van de andere grote steden. Daardoor staat de burger die recht zoekt fysiek en psychologisch veel dichter bij de rechter. Bovendien worden veel zaken zonder advocaten behandeld. Ook daardoor is er een veel directer contact tussen de rechter en de burger. Ik denk bijvoorbeeld aan mensen met huwelijksproblemen: de eerste rechter die zij zien is de vrederechter, in het kader van de dringende en voorlopige maatregelen, en ze komen dikwijls zonder advocaat. Ten slotte wordt de tijd veel soepeler besteed, omdat de vrederechter als enige beslist. Hij kan meer tijd uittrekken om te luisteren naar de mensen die bij hem aankloppen. Hij organiseert alles zelf en kan bijkomende zittingen houden als hij het wil en als het nodig is. Voor een groot hof kan dat niet: als de rechter daar een bijkomende zitting wil, is er een bevel van de voorzitter van de rechtbank nodig. Als daarentegen een vrederechter het nodig vindt om de volgende dag ter plekke te gaan kijken, regelt hij dat met de griffie en klaar is Kees. Als ik beslis om over drie dagen uitspraak te doen, dan kan ik dat. Ik probeer trouwens altijd zo te werken dat de mensen heel snel een beslissing krijgen. ”

Hoe moeten we te werk gaan om de tussenkomst van de vrederechter te vragen als een conflict aansleept of erger wordt? Daar bestaat waarschijnlijk een procedure voor?

“Het volstaat dat u naar het vredegerecht komt. U wordt dan ontvangen op de griffie (die bij ons heel gezellig ingericht is) en krijgt praktische informatie over wat u moet doen en de documenten die u moet invullen. Plus alle nodige ‘logistieke’ hulp om uw probleem aan de rechter voor te leggen. Zeker bij geschillen tussen familieleden moeten de mensen nooit langer dan anderhalve maand (of in zeer uitzonderlijke gevallen twee maand) wachten voor de zaak wordt behandeld. Als er advocaten bij komen kijken kan het wat langer duren want die willen hun argumenten schriftelijk indienen, in de vorm van besluiten. Daar kruipt natuurlijk meer tijd in, meestal een of twee maanden. Maar ook dan sta je als vrederechter nog altijd dicht bij de mensen omdat ze meer tijd krijgen om over hun problemen te vertellen, en over de context waarin ze tot stand kwamen. Ik denk dat het veel helpt als je de mensen de kans geeft om hun verhaal te doen. Dat is niet storend voor het werk van de rechter, integendeel, het maakt alles veel duidelijker. Ik vind het heel belangrijk dat een vrederechter een geschil kan bijleggen. In dat opzicht ben ik het eens met Paul Martens, rechter in het Arbitragehof, die zegt dat “de taak van de vrederechter om geschillen op te lossen zijn ambt legitimeert”. Ik vind het ook belangrijk dat de mensen begrijpen waarom de rechter een bepaalde beslissing neemt. Je moet duidelijk zijn in de mondelinge en de schriftelijke communicatie. Ten slotte probeer ik, zeker in familiezaken, alleen in te grijpen op punten waarover de partijen het oneens zijn. Want zelfs een echtpaar dat in een moeilijke periode naar mij komt, kan een deel van het geschil zelf regelen. Ik beslis alleen over de zaken waarover zij het niet eens geraken.”

Hoe kunnen we weten of een zaak met een verzoeningspoging moet worden geregeld of met een proces?

“Als alle pogingen om een conflict uit te praten mislukken en als aangetekende brieven niets opleveren, kunt u meestal als eerste stap een verzoening voor de vrederechter vragen. Dat is dus nog geen proces. Tegenwoordig kan men voor bijna alle geschillen een verzoeningsprocedure aanvragen. De mensen komen gewoon op de griffie verklaren dat ze een bepaalde persoon voor een verzoening willen oproepen. De procedure is gratis en de rechter speelt de rol van tussenpersoon: hij bemiddelt tussen de twee partijen. Die aanpak kan erg nuttig zijn, zeker bij burenruzies. De rechter kan dan van die eerste ontmoeting van de betrokkenen gebruikmaken om iedereen aan de bestaande regels te herinneren en ze te helpen om een overeenkomst te vinden. Maar hij legt geen verplichtingen op. In bepaalde gevallen, bijvoorbeeld bij huurproblemen, is de voorafgaande verzoeningspoging zelfs verplicht. Pas als die poging mislukt, kunnen de partijen de stap zetten naar een proces. Dit geldt bijvoorbeeld als de verhuurder een huurder die niet betaalt uit de woning wil zetten, of als een huurder de verhuurder werken wil laten uitvoeren die noodzakelijk zijn.”

Is de verzoeningsprocedure typisch voor het vredegerecht? Bestaat die mogelijkheid nog ergens anders?

De verzoeningprocedure is inderdaad typisch voor het vredegerecht en maakt een proces vaak overbodig. In geschillen over huurproblemen ga ik dikwijls zelf ter plaatse een kijkje nemen. Als iemand zijn huur niet betaalt met de uitleg dat de woning in slechte staat verkeert en dat de eigenaar eerst de werken moet laten uitvoeren waartoe hij verplicht is, dan is het altijd interessant om ter plekke te gaan kijken naar hoe de situatie concreet is. Want het is daar dat je als rechter de grootste kans maakt om een akkoord tot stand te brengen. Het is natuurlijk altijd mogelijk dat men geen verzoening wil of dat de poging mislukt. Als een van de partijen dan wil doorzetten, zal ze een proces moeten beginnen. “

Als rechtzoekende kun je een procedure starten met een verzoek of met een dagvaarding. Welke aanpak is de beste?

“Een dagvaarding is een document dat door een gerechtsdeurwaarder op het adres van de tegenpartij (in het jargon: de verweerder) wordt afgeleverd. De eiser betaalt meestal een voorschot van 150 euro, dat achteraf door de verliezer van de procedure zal betaald worden. Een verzoekschrift wordt door de eiser (of diens advocaat) op de griffie van het vredegerecht neergelegd. Dat kan gratis zijn (bij een verzoek tot verzoening) of een rolrecht van 35 euro kosten (wanneer een proces wordt ingeleid).

De wet bepaalt in welke gevallen een procedure met een (duurdere) dagvaarding moet worden gestart en wanneer dat niet hoeft. Maar algemeen kun je stellen dat de mogelijkheden om met een verzoekschrift toegang te krijgen tot het recht, dus op een goedkopere manier dan via een dagvaarding, zijn verruimd. Voor huurgeschillen bijvoorbeeld moet je nooit meer langs een gerechtsdeurwaarder passeren. Je kunt gewoon een verzoekschrift bij de griffie neerleggen. De zaken die met een dagvaarding worden begonnen, hebben meestal te maken met eisen tot betaling. Het bijzondere van het vredegerecht is dat de burger maar een minimum moet uitgeven, zelfs voor belangrijke zaken. “

U zei dat de verzoening gratis is, maar moeten we dan geen vergoeding betalen voor het openen van het dossier?

“Die vergoeding, het rolrecht, bestaat inderdaad maar voor een oproep voor een verzoening worden geen kosten aangerekend, net als voor een verzoek in verband met de bescherming van onbekwame personen. Wanneer een proces wordt ingeleid, moet er wel worden betaald (35 euro) maar dat blijft een stuk goedkoper dan bijvoorbeeld een dagvaarding door een gerechtsdeurwaarder.

Voor welke problemen kunnen we een beroep doen op de vrederechter?

“Een eerste belangrijk domein is dat van de gezinsconflicten waarin voorlopige maatregelen moeten worden genomen. Daarna zijn er de huurgeschillen die ons veel werk bezorgen. Een derde belangrijk onderwerp is het zogenaamde voorlopige bewind van goederen. Hier gaat het om de bezittingen van mensen die om allerlei redenen, vooral medische, niet meer in staat zijn om hun goederen te beheren. Als er dan een geschil tussen de (klein)kinderen ontstaat, stelt de rechter een advocaat aan. Maar er zijn nog andere situaties waarin de kinderen of zelfs de kleinkinderen de goederen van de ouders of grootouders beheren.

Daarmee hebben we de drie grote categorieën gehad. Natuurlijk zijn er dan nog de gewone geschillen over bedragen tot maximaal 1860 euro. Zo zal een ziekenhuis, Belgacom, Telenet, Sabam of een verzekeringsmaatschappij naar de vrederechter stappen als een rekening of een premie niet wordt betaald. De vrederechter veroordeelt dan tot de betaling van de verschuldigde bedragen, maar kan ook uitstel van betaling toekennen. Of hij kan een spreiding van de betalingen toestaan als dat gerechtvaardigd is.

De belangrijkste bevoegdheden

De vrederechter heeft een honderdtal specifieke bevoegdheden, die worden opgesomd in de artikels 590 en volgende van het gerechtelijk wetboek. Hierna volgen de bevoegdheden waarvoor het vaakst een beroep op de rechter wordt gedaan, ongeacht het bedrag:

• geschillen i.v.m. huur of verhuur: de gewone huur, de woninghuur, de handelshuur en de landpacht met voorkooprechten
• uitzettingen wegens het betrekken van plaatsen zonder recht of titel: bewoningsproblemen tussen ex-samenwonenden, krakers...
• geschillen over het gemeenschappelijk gebruik, genot, onderhoud, behoud of beheer van appartementsgebouwen
• geschillen i.v.m. erfdienstbaarheden (bijv. rechten van overgang)
• burenruzies
• geschillen i.v.m. de herziening van onderhoudsgelden na echtscheiding

Waar vindt u een vrederechter?

Een tiental jaar geleden zijn de gerechtelijke kantons opnieuw ingedeeld, zodat ze elk ongeveer 50 000 inwoners tellen. Elk kanton omvat een of meer gemeenten, behalve in de grote steden waar verscheidene kantons elk een deel van het grondgebied bestrijken. Elke vrederechter is bevoegd in zijn kanton.

Welke vrederechter is bevoegd?

• Voor geschillen in verband met huur of verhuur, is de bevoegde vrederechter deze van het kanton waar het pand zich bevindt.
• Met gezinsproblemen moet u naar de vrederechter van de laatste (echtelijke) woonplaats.
• Als u twijfelt maakt u een afspraak met of belt u naar het dichtstbijzijnde vredegerecht.

Waar vindt u het adres?

• In het telefoonboek (de Witte Gids) bij ‘Ministeries’, ‘Justitie’, ‘Vredegerecht’
• U kunt ook de website van de Federale Overheidsdienst Justitie raadplegen: www.just.fgov.be. Klik op ‘Hoven en rechtbanken’ en daarna op ‘Vredegerechten’ (in de piramide) of ‘Gerechtelijke adressen’. Weet u niet onder welk vredegerecht u valt, klik dan eerst op ‘Territoriale bevoegdheid’.