Wederzijdse schenking tussen echtgenoten

De schenking tussen echtgenoten is een techniek van successieplanning die terecht aan belangstelling wint. Zij verzekert de langstlevende van een vermogen om in zijn levensonderhoud te blijven voorzien en de fiscus is mild voor dit soort schenkingen.

Kinderloze echtparen voelen wel eens de behoefte om hun vermogen aan de langstlevende te doen toekomen. En ook echtparen met kinderen willen soms (een deel van) hun vermogen exclusief voorbehouden voor mekaar. Als het van de wetgever afhangt, erft de langstlevende echtgenoot enkel het vruchtgebruik op de bezittingen van de partner die als eerste overlijdt. Het zijn de kinderen die daarvan de blote eigendom erven.

Is er sprake van een huwelijk onder gemeenschap van goederen en zijn er geen kinderen, dan erft de langst-levende echtgenoot wél de hele gemeenschap in volle eigendom. Maar ook in dit geval blijft zijn of haar erfrecht beperkt tot een vruchtgebruik op de eigen goederen van de overledene (zijn voorhuwelijkse bezit en wat hij tijdens het huwelijk door erfenis of schenking heeft verkregen).

Gaat het om een kinderloos huwelijk onder scheiding van goederen, dan is er geen huwgemeenschap en erft de langstlevende enkel het vruchtgebruik op de eigen bezittingen van de partner die eerst overlijdt. De blote eigendom gaat dan naar zijn naaste familieleden (broers, zussen of de ouders als die nog in leven zijn).

Levensverzekering, testament, huwelijkscontract, schenking

Wilt u mekaar meer geven dan wat de wetgever voorziet, dan kan dit via diverse kanalen. U kunt opteren voor een levensverzekering, of u kunt mekaar extra begunstigen door een testament of door allerlei toebedelingsclausules in te bouwen in het huwelijkscontract (de klassieke langst-leeft, al-heeft-clausule of het modernere keuzebeding). Het nadeel van deze technieken is dat ze allemaal aanleiding geven tot de betaling van successierechten.

Voor roerende goederen is er een goedkoper alternatief dat erin bestaat, mekaar wederzijds een schenking te doen. Als er kinderen zijn, kan dit weliswaar niet onbegrensd gebeuren – ze genieten van een beschermd erfrecht, de reserve – maar ook dan blijft er een beschikbaar deel dat echtgenoten elkaar kunnen schenken.

Gegeven is niét gegeven...

Een schenking is in principe onherroepelijk. Gegeven is gegeven. Toch is er één uitzondering op deze regel en dat is als er geschonken wordt tussen echtgenoten. Die schenkingen zijn altijd herroepbaar.

Op deze uitzondering is er dan weer een uitzondering en dat is het geval waarin de echtgenoten een huwelijkscontract hebben gemaakt en elkaar in dat contract een schenking doen. In dat geval kunnen zij de schenking enkel herroepen mits wederzijds akkoord. Dit impliceert dat zij de huwelijksovereenkomst moeten laten wijzigen door een notaris.

Herroeping van de schenking

De herroeping van een schenking heeft volgende kenmerken:

–Ze is persoonlijk. Het recht om de schenking aan de huwelijkspartner te herroepen, is een strikt persoonlijk recht. Zo kunnen bijv. de schuldeisers van een echtgenoot-schenker deze er niet toe dwingen de schenking te herroepen. Ook de erfgenamen van de echtgenoot-schenker kunnen de herroeping niet vragen. Het recht om de schenking te herroepen, eindigt dus sowieso bij de dood van de schenker. Dan pas wordt de schenking aan de echtgenoot definitief.

LET OP! Omgekeerd kan de schenkende echtgenoot de schenking nog wel herroepen na de dood van de begiftigde echtgenoot. De herroeping wordt dan gevorderd tegen diens erfgenamen. Ook na een echtscheiding kan de echtgenoot-schenker de schenking nog herroepen.

–Ze is willekeurig. De schenker kan zijn herroepingsrecht op volstrekt willekeurige wijze uitoefenen. De herroeping hoeft niet gemotiveerd te worden. De schenking kan bovendien zowel uitdrukkelijk (met een aangetekende brief bijvoorbeeld) als stilzwijgend gebeuren. Een schenking stilzwijgend herroepen gebeurt bijvoorbeeld wanneer de echtgenoot een tweede gift (aan iemand anders) doet die hetzelfde voorwerp heeft als de eerste gift.

–Ze geldt met terugwerkende kracht. Als een echtgenoot de schenking aan zijn wederhelft herroept, gebeurt dit met terugwerkende kracht. Rechten op het goed die de begiftigde echtgenoot ondertussen aan derden zou hebben toegestaan worden automatisch ongedaan gemaakt en ontbonden.

–Ze is herroepelijk. De herroeping van een schenking kan door de schenker... herroepen worden zodat de schenking herleeft!

VOORBEELD Marc en Sofie zijn gehuwd onder scheiding van goederen en kinderloos. Marc heeft een effectenportefeuille op zijn naam bij Bank X (waarde: ? 500.000) en Sofie een op haar naam bij Bank Y (waarde ? 200.000). Marc schenkt bij leven zijn portefeuille aan Sofie. Sofie doet hetzelfde met haar portefeuille in het voordeel van Marc. Wat is het effect?

Bij overlijden

Komt Marc te overlijden vóór Sofie, dan wordt zij eigenaar van de beide effectenportefeuilles. Ze heeft immers de ? 500.000 via schenking van Marc (definitief) gekregen maar ze kan tegelijk haar eigen portefeuille (? 200.000) recupereren door haar schenking aan Marc te herroepen.

Idem dito als Sofie voor Marc zou overlijden. In dat geval wordt Marc eigenaar van het totale roerend vermogen (? 700.000).

Bij scheiding

Wat als Marc en Sofie scheiden nadat ze de wederzijdse schenkingen hebben gedaan? Geen paniek, schenkingen tussen echtgenoten (die niet in het huwelijkscontract gebeuren) zijn immers te allen tijde herroepbaar.

Successierechten uitsparen

Het is duidelijk dat met de techniek van wederzijdse schenking van roerende goederen tussen echtgenoten bespaard kan worden op de successierechten.

VOORBEELD Als Marc en Sofie geen wederzijdse schenking hadden gedaan, dan zou de ? 500.000 (Marc) en de ? 200.000 (Sofie) nog in hun erfenis zitten en zou de langstlevende hierop successierechten moeten betalen. Hoeveel, hangt af van gewest tot gewest.

– In Vlaanderen zou Sofie ? 87.000 moeten betalen, Marc ? 15.000

– In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest zou Sofie ? 85.750 moeten betalen, Marc ? 16.750

– In het Waals Gewest zou Sofie ? 86.625 moeten ophoesten, Marc ? 17.625.

Deze sommen sparen Sofie en Marc dus uit als ze de effectenportefeuille van hun wederhelft via schenking verkrijgen.

Weinig of geen schenkingsrechten

U kunt opteren voor een belastingvrije roerende schenking door te werken met een handgift, een bankgift of een schenking via een Nederlandse notaris. In elk van deze gevallen laat u zich het best bijstaan door een (Belgische) notaris om alles in goede banen te leiden. Weet bovendien dat wanneer de schenker sterft binnen de drie jaar, er toch nog successierechten moeten betaald worden, tenzij u er nog in slaagt om de schenking fiscaal te regulariseren door nog snel vóór het overlijden het bewijs van de belastingvrije schenking ter registratie aan te bieden en nog vlug het schenkingsrecht te betalen. Maar bij een plots overlijden slaan de successierechten ongenadig toe. Wilt u dit risico niet lopen, dan opteert u beter voor een schenking via uw Belgische notaris en betaalt u meteen de schenkingsrechten. Die vallen best mee. Het gaat hier in de drie gewesten om een vlak tarief (in de rechte lijn of tussen echtgenoten) van 3 %. En bovendien, als u na zo’n notariële schenking snel zou overlijden, dan heeft u met de betaling van die 3% toch definitief afgerekend met de fiscus.

Nieuw: twee aktes, één keer belast!

Er is nog goed nieuws. Wederzijdse schenkingen worden door het wetboek van Registratierechten “van elkaar afhankelijke handelingen” genoemd en daarom gunstig bejegend. Het is namelijk zo dat in een dergelijk geval slechts één van die handelingen het registratierecht ondergaat, en dat is de handeling die aanleiding geeft tot de hoogste heffing.

Tot voor kort echter, eiste de fiscus dat dergelijke afhankelijke handelingen niet alleen plaatsvonden tussen dezelfde partijen maar bovendien terug te vinden waren in één en dezelfde akte of geschrift. Welnu, net van deze laatste voorwaarde lijkt de fiscus recent afstand gedaan te hebben als het om wederzijdse schenkingen tussen echtgenoten gaat. De voorwaarde staat nog wel in de wettekst maar ze wordt blijkbaar niet meer toegepast. En dat is goed nieuws want wederzijdse schenkingen tussen echtgenoten in één en dezelfde akte zijn door ons burgerlijk wetboek in artikel 1097 formeel verboden!

VOORBEELD Marc schenkt ? 500.000 aan Sofie en op haar beurt schenkt Sofie ? 200.000 aan Marc en dit gebeurt bij afzonderlijke akten. Er zal dan – gelet op de bovenstaande standpunten van de fiscus – niet tweemaal 3% op de schenkingen geheven worden maar slechts één schenking zal aan het schenkingsrecht onderworpen worden. Met name deze die aanleiding geeft tot de hoogste heffing. In ons voorbeeld zal enkel de schenking van Marc aan Sofie (? 500.000) belast worden tegen 3 % (hetzij ? 15.000 schenkingsrechten). De schenking van Sofie aan Marc ondergaat geen taxatie.