Het beroemde zelfportret van Pieter-Paul Rubens is gerestaureerd en hangt weer te pronken in het Antwerpse Rubenshuis. De originele verflaag werd blootgelegd en het paneel gaf tijdens de restauratie tal van geheimen prijs.
“Na veertien maanden is de meester weer thuis”, zei Ben van Beneden, de directeur van het Rubenshuis, tijdens de voorstelling van het gerestaureerde werk. “Het is verrassend dat de restauratie nooit eerder gebeurde, want al van in 1972, toen we het werk aankochten, wisten we dat er problemen waren met de drager, en dat het oorspronkelijke portret talloze keren werd overschilderd.”
Het zelfportret van Rubens vertrok in januari 2017 naar het Koninklijk Instituut voor Kunstpatrimonium in Brussel. Het kunstwerk werd daar onderworpen aan grondig natuurwetenschappelijk onderzoek, zoals infraroodfotografie en -reflectografie, uv-fluorentie en analytische technieken. Dit multidisciplinair onderzoek toont de complexe materiële geschiedenis die verband houdt met de verschillende keren waarop het schilderij van eigenaar veranderde.
75% overschilderd
“Opvallend was onder meer de blinkende laag vernis, die het kunstwerk niet ten goede kwam. We hebben zo minstens vier lagen ontdekt”, zegt restauratrice Marie-Annelle Mouffe. “Uit het onderzoek bleek dat 75 procent van het originele schilderij werd overschilderd, en dat talrijke accentueringen werden aangebracht. Naast de originele verflaag vonden we tot tien extra lagen.” Ook bleek dat het schilderij verschillende keren van formaat veranderde. Voor 1956 is het paneel vergroot, en het portret is zelfs ooit ovaal geweest.
Nu het portret weer thuis is, oogt het opmerkelijk fris en toont het details die lang onzichtbaar waren, zoals de rode lippen en blozende wangen van Rubens.
Van Beneden benadrukt nog hoe bijzonder het kunstwerk is. “Er zijn slechts vier zelfportretten bewaard van Rubens, en een handjevol portretten waar ook andere personen opstaan”, zegt hij. “Hij stelde zich nooit voor als schilder, maar als een heer van stand. Hij wilde op die manier gezien worden, en dat beeld komt overeen met de contemporaine beschrijvingen van Rubens.” Het zelfportret in kwestie werd waarschijnlijk gemaakt voor het Rubenshuis, de voormalige stadsresidentie van Rubens, en werd vermoedelijk gebruikt als model voor andere portretten.
Volksfeest
Volgens Antwerps schepen van Cultuur Caroline Bastiaens komt de terugkeer van het schilderij op een ideaal moment, aangezien in de stad op 1 juni het stadsfestival “Antwerpen Barok 2018, Rubens inspireert” aftrapt.
Zaterdag 21 april organiseert de stad alvast een groot volksfeest om de terugkeer van het schilderij te vieren. Het Rubenshuis is die dag gratis toegankelijk en is uitzonderlijk open tot 20.00 uur.
Het feest begint op de Antwerpse Meir en Wapper, waar de steltenlopers van Animare de bezoekers begroeten en meenemen naar het Rubenshuis. De poëtische, subtiele lichtinstallaties van El Circo d’ Ell Fuego toveren de Wapper en het museum voor deze gelegenheid om tot een sprookjesachtige en feeërieke plek.
In het Rubenshuis zelf ontdek je vanzelfsprekend het gerestaureerde Zelfportret van Rubens. Hoe de restauratoren te werk zijn gegaan, komt aan bod tijdens de lezingen.
Een feestelijk fotomoment kan niet ontbreken. Bezoekers kunnen zich op een prachtige fauteuil vóór het Zelfportret fotograferen. Jong en oud kan ook zelf aan de slag gaan en een zelfportret tekenen. Met enkele tips van de meester neemt de bezoeker een prachtig resultaat mee naar huis.
