Dulle Griet is terug thuis

Twee jaar was ze weg. Maar voortaan kan je Dulle Griet van Pieter Bruegel de Oude weer bewonderen op haar vertrouwde plek in het Museum Mayer van den Bergh in Antwerpen. Ze is helemaal in haar oude glorie hersteld. Het museum laat je het restauratieproces opnieuw beleven.

In januari 2017 verhuisde het helletafereel naar het Koninklijk Instituut voor Kunstpatrimonium (KIK) in Brussel voor restauratie. Nu is het paneel weer in topconditie en hangt Dulle Griet opnieuw op haar vertrouwde plek, klaar voor het jubileumjaar 2019. Want het is precies 450 jaar geleden dat Bruegel de Oude overleed. De hele restauratie is bovendien gefilmd en dankzij die beelden kan je het proces in het museum helemaal opnieuw beleven, zegt woordvoerster Harlinde Pellens.

Nieuwe ontdekkingen

“Een restauratie begint altijd met een grondig onderzoek”, legt Pellens uit. “Zo’n schilderij wordt volledig gescand om de verschillende lagen te doorgronden. De restaurateurs maken zowel een chemische als stilistische analyse. Ze gaan na welke materialen de schilder gebruikte en welke stijl hij hanteerde. Een restauratiecomité beslist hoe ver het wil gaan, want het kan natuurlijk niet de bedoeling zijn het schilderij te vervormen. Dat gebeurde in het verleden wel eens”, aldus Harlinde Pellens.

Bij de Dulle Griet werden de gele vernislagen en latere overschilderingen weggehaald. Het schilderij oogde erg donkerbruin en somber, maar nu is de originele kleurenpracht terug, net als de dieptewerking. Als je ervoor staat, is het echt overweldigend, klinkt het. “De details springen er als het ware uit en het oogt veel lichter.”

Het onderzoek bracht ook enkele opzienbarende ontdekkingen. Zo blijkt Bruegel het woord ‘Dul’ niet als titel op het paneel te hebben gezet. De lusvormige inscripties of krassen zijn later, mogelijk toevallig, aangebracht en zijn ook elders op het schilderij aangetroffen. Ook de datering is bijgesteld. Na het reinigen en verwijderen van oude verflagen, is het jaartal 1563 op het schilderij teruggevonden, en niet 1561.

Apocalyps of battle of the sexes?

Dulle Griet hangt niet zomaar in het Mayer van den Bergh. Het is het huis van haar ontdekker, Fritz Mayer van den Bergh. Hij was een 19de-eeuwse autodidactische verzamelaar die het hele familievermogen aan kunst spendeerde. En een van de weinige kunstkenners die geïnteresseerd was in de meesters uit de middeleeuwen en de renaissance. Een briefschrijver uit zijn entourage tipte hem over een helle-achtig tafereel op een veiling in Keulen, waar hij het in 1894 voor een prikje kocht.

Maar wie of wat is nu die Dulle Griet? Vele interpretaties zijn mogelijk, zegt Harlinde Pellens. Het is alleszins een chaotisch oorlogstafereel. Er loopt een reusachtige vrouw met harnas door het schilderij, waarop verder een krioelende massa te zien is: soldaten, monsters, bizarre figuren en de opengesperde muil van de hel. De horizon is roodgloeiend en staat als het ware in brand. Sommigen zien het als the battle of the sexes, een situatie waarin de machtsverhoudingen tussen mannen en vrouwen worden omgekeerd. Voor anderen is het een verwijzing naar de apocalyps of naar de woelige tijden. Dulle Griet is alleszins nog brandend actueel.