MAS haalt voor het eerst in eeuwen een Caravaggio naar Antwerpen

Leen Baekelandt Journaliste Plusmagazine.be

Journaliste Plusmagazine.be 26-05-2014, 12:42 Bijgewerkt op: 19-09-2023, 08:42

Voor de prestigieuze najaarstentoonstelling Heilige Plaatsen | Heilige Boeken verhuist De Madonna van Loreto van de Italiaanse Barok-schilder Caravaggio vanuit Rome naar het MAS. Dat dit kunstwerk zijn vertrouwde plek in Rome verlaat is een hoogst uitzonderlijke gebeurtenis.

Vanaf 19 september loopt in het MAS en de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience ‘Heilige Plaatsen | Heilige Boeken’, een fascinerende tentoonstelling over de drie wereldgodsdiensten: jodendom, christendom en islam. Ze verschillen van elkaar, maar er zijn ook opvallende gelijkenissen. Bezoekers gaan op ontdekkingsreis naar wat de heilige boeken en heilige plaatsen in onze tijd betekenen.

Het MAS belicht de pelgrimage naar heilige plaatsen en toont hoe heiligdommen sinds eeuwen een magnetische aantrekkingskracht uitoefenen. Bezoekers treden in het voetspoor van pelgrims en volgen hun belevenissen in zeldzame documenten en waardevolle kunstwerken uit de hele wereld. De Nottebohmzaal van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience biedt een unieke inkijk in de vorm, de inhoud, het gebruik en de studie van de Tenach, Bijbel en Koran. Het is een uitzonderlijke dubbeltentoonstelling met meer dan 200 kunsthistorisch en religieus waardevolle voorwerpen. Uit iedere religie zijn topstukken aanwezig. Eén van deze topstukken is De Madonna van Loreto van Caravaggio (1604-05), een sleutelwerk in de expo in het MAS.

De bruikleen van Caravaggio

Na langdurige onderhandelingen zijn de Stad Antwerpen en het MAS erin geslaagd het topstuk De Madonna van Loreto van Caravaggio te laten overkomen voor de grote najaarsexpo op de derde verdieping. Het werk hangt in de Sant’Agostino kerk in Rome. Het toont op unieke wijze de verbinding tussen het Goddelijke en het Menselijke en daarmee de essentie van de pelgrimage of de fysieke en mentale uitputtende tocht waardoor de gelouterde mens God zoekt en vindt.

Antwerpen heeft een bijzondere band met de Madonna van Loreto, het onderwerp van het schilderij. De Madonna kent sinds de Slag bij Lepanto (1572) een duidelijke verering in Antwerpen. Sinds 1590 staat een groot beeld van de Madonna van Loreto in de gevel van het stadhuis van Antwerpen.

Het schilderij van Caravaggio dateert van 1605. Pieter Paulus Rubens verbleef toen in Rome en was vertrouwd met de bijzondere verering van de Madonna van Loreto in Antwerpen die verband houdt met de invloed van de Jezuïeten in de stad en met wie Rubens hechte banden onderhield. Rubens heeft Caravaggio mogelijk ontmoet en is in ieder geval zeer beïnvloed door zijn stijl.

De laatste keer dat een Caravaggio naar Antwerpen werd gehaald, dateert van 400 jaar geleden. In 1617 bemiddelt Rubens bij de aankoop van het monumentale altaarstuk van de Madonna van de Rozenkrans van Caravaggio (1607) in de Sint-Pauluskerk. Het zal er blijven tot 1781 wanneer het werk onder betreurenswaardige omstandigheden naar Wenen werd getransporteerd. Het was het enige authentieke werk van Caravaggio dat al aan het begin van de 17de eeuw in Noord-Europa terecht kwam en dat is te danken aan Rubens, financieel ondersteund door een groep andere Antwerpse schilders. Een kopie bevindt zich nog steeds in de Sint-Pauluskerk.

Topstukken uit de Sint-Pietersbasiliek

Gezien de vooraanstaande rol van deze kerk, zal de Sint-Pietersbasiliek in de expo Heilige Plaatsen bijzondere aandacht krijgen. Voor de expo worden er uit de Fabbrica di San Pietro enkele bijzondere bruiklenen verwacht die de geschiedenis van de Sint-Pietersbasiliek als pelgrimsplek illustreren:

? Een kopie van het beeld van de Heilige Petrus. Het origineel staat aan de ingang van de Sint-Pietersbasiliek. Gelovigen worden geacht bij een bezoek aan de kerk de rechtervoet van het beeld aan te raken. ? Twee 17de-eeuwse gravures, waarvan de ene de Sint-Pietersbasiliek in aanbouw toont en de andere het uiteindelijke eindresultaat. ? Een basreliëf bestaande uit zes delen dat oorspronkelijk in de Sint-Pietersbasiliek werd getoond en die enerzijds de arrestatie en kruisiging van Sint-Pieter tonen en anderzijds de arrestatie en onthoofding van Sint-Paulus.

Belangrijke werken uit islam en jodendom

Voor het jodendom verwacht de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience fragmenten van een Dode Zeerol en het MAS een schilderij van Marc Chagall. Ook is er een nauwe samenwerking met het Israël Museum in Jeruzalem die kaarten en voorwerpen ter beschikking stelt. Tot slot mag het MAS een set sleutels verwelkomen van de Ka’aba uit Mekka die toebehoorden aan de Ottomaanse sultans en bewaard worden in het Topkapi Palace Museum in Istanbul.