Meloenen en wortels spotten op schilderijen

Dwaal je graag door musea of kunstrijke kloosters en kastelen? Let dan eens op het fruit en de groenten die staan afgebeeld op eeuwenoude schilderijen. Je waakzame blik kan de wetenschap vooruithelpen.

Twee vrienden, een plantenbioloog en een kunsthistoricus, gingen eens naar een museum. Zegt de kunsthistoricus: ‘wat een rare watermeloen staat daar afgebeeld. Zag dat fruit er vroeger zo bleek uit?’ Antwoordt de plantenbioloog: ‘Ik weet het niet, het was misschien een slechte schilder’. Waarop de kunsthistoricus: ‘Dat is een schilderij van Frans Snyders, de absolute meester van het stilleven!’

Kunst en wetenschap

Het klinkt als een slechte mop, maar zo kwamen bioloog Ive De Smet (VIB-UGent) en kunsthistoricus David Vergauwen (Amarant) wel degelijk op het idee om onderzoek te doen naar de genetische evolutie van fruit en groenten aan de hand van schilderijen. “Als die Snyders zo’n goede schilder was, dan kan je ervan uitgaan dat hij die watermeloen correct heeft geschilderd. Dan wil ik met mijn kennis van de plantengenetica weten of het kan dat een meloen er vroeger zo bleek uit zag”, zegt Ive De Smet. “En er zijn elementen die erop wijzen dat het kan. We zijn dan op zoek gegaan naar andere afbeeldingen van watermeloenen uit die tijd en hebben inderdaad bewijs gevonden dat een watermeloen niet altijd zo’n typische donderrode kleur had.”

Geschiedenis van de wortel

“De kunstgeschiedenis is de grootste databank die we kunnen aanboren om te weten hoe de groenten en fruit die we vandaag in de supermarkt vinden, er zouden kunnen hebben uitgezien”, zegt kunsthistoricus David Vergauwen. “Een plantenbioloog kan wel uitleggen dat onze huidige oranje wortel afstamt van een ander soort wortel en hoe dat genetisch in zijn werk ging, maar via kunst krijg je het hele verhaal. Je weet ook wanneer en waarom. Zo gaan we er al heel lang vanuit dat de oranje wortel is ontstaan in Holland. Maar schilderijen plaatsen hem al rond 1550-1560 in Antwerpen en Brussel en pas later in Holland. Onze hypothese is dat gevluchte intellectuelen de oranje wortel na de val van Antwerpen in 1585 in Holland geïntroduceerd hebben.”

Het Lam Gods bewijst dan weer dat onze bekendste (verboden) vrucht, de appel, ten tijde van Jan Van Eyck nog niet courant gegeten werd in onze contreien. Van Eycks Eva houdt immers eerder een soort peer vast. De blozende appel duikt pas later op in de Vlaamse schilderkunst.

Extra ogen gezocht

De ambitie van Ive De Smet en David Vergauwen is niet min. “Wij willen een databank maken van al onze courante groenten en fruit en dan aan de hand van kunsthistorische gegevens en genetische informatie komen tot een geschiedenis van onze supermarktgroenten en -fruit”, klinkt het.

Zelf gaan ze al enkele jaren naar tentoonstellingen, hun blik strak gericht op de appels in de mand van een boerin, de druiventros in de hand van een dromerige god, de bosaardbeitjes in een klein hoekje van een schilderij,... En dat is wat ze anderen nu willen leren. “We kunnen natuurlijk gebruikmaken van online databanken. Maar het interessants zijn de afbeeldingen die mensen zien in een afgelegen kasteel in Schotland of in een obscuur Spaans klooster”, aldus Vergauwen. “Ook thematische tentoonstellingen bieden nog heel wat opportuniteiten. Dan halen musea vaak nog schilderijen van onder het stof die al lang niet meer vertoond zijn. We zijn vooral nog op zoek naar afbeeldingen van aardappelen, maïs, tomaat,... – groenten die vanuit Centraal- en Zuid-Amerika tot bij ons gekomen zijn. We hebben bijvoorbeeld nog geen afbeelding van een 16de eeuwse aardappel of van de voorouder van al onze lekkere kolen”, vult Ive De Smet aan.