Polen: In het voetspoor van Casimir de Grote

Casimir de Grote was een veroveraar, maar ook een koning die zijn rijk politiek en maatschappelijk tot grote bloei bracht. In de regio rond Lublin, in het oosten van Polen, gingen we op zoek naar zijn schatten en sporen.

Ben je onderweg van Warschau naar Krakau, neem dan even twee of drie dagen de tijd om ook de streek rond Lublin te verkennen. Deze fascinerende agrarische regio was al in de middeleeuwen bepalend voor de geschiedenis van Europa.

Polen, het geheugen van Europa

In 1569 werd in Polen het pact van de Unie van Lublin ondertekend. Zo ontstond er een Koninkrijk van twee naties met een gemeenschappelijke sejm (parlement), ook al behield elke partij zijn eigen leger, schatkist en wetten. Deze unie leek wel een Europese unie avant la lettre. De onverbrekelijke band tussen het Koninkrijk Polen en het Groothertogdom Litouwen werd besloten binnen de muren van de dominicanerkerk in Lublin, die twee eeuwen daarvoor door Casimir de Grote werd opgericht. Deze unie van twee katholieke staten van Midden-Europa leverde een indrukwekkend territorium op, want het omvatte naast het huidige Polen ook de Baltische staten, Wit-Rusland en Oekraïne. In 1772 kwam aan deze gouden eeuw een einde toen Rusland, Pruisen en Oostenrijk Polen onderling verdeelden.

Als je vandaag het kasteel van Lublin binnenstapt, ontdek je de grote schilderijen van het Provinciaal Museum, waarvan er één het verhaal van de Unie van Lublin vertelt. De gotische kapel van het kasteel bleef bewaard en is verfraaid met kleurrijke Russisch-Byzantijnse fresco’s die getuigen van de bijzondere ontmoeting tussen twee culturen, die van het Oosten en het Westen, van de harmonie tussen de christelijke liturgieën die in de 15de eeuw naast elkaar leefden.

Kasimierz Dolny, het Poolse Pont-Aven

Aan een meander van de Wisla ligt Kazimierz Dolny tussen twee heuvels, met op de ene het silhouet van een franciscanerklooster en op de andere de imposante ruïne van een middeleeuws kasteel. Het draagt de naam van zijn stichter, Casimir de Grote, die aan de rivier een belangrijke handelshaven vestigde, in die tijd de belangrijkste handelsroute tussen het noorden en het zuiden van het land.

‘Hij trof een land van hout aan en liet er een van steen achter’, zo omschrijft men het 37-jarige bewind van Casimir III tijdens de 14de eeuw. Het dorp werd dan ook al snel een kleine florerende stad, met huizen met arcades langs het marktplein en gevels versierd met stucwerk en stenen maskers om de rijkdom van de kooplieden te etaleren.

De Zweedse invasies van 1655 en cholera- en pestepidemies maakten een einde aan die bloei, totdat de idyllische plek werd herontdekt door kunstschilders. Daaronder bevond zich ook Wlady-slaw Slewinski, een leerling van Gaughin, die hier na zijn terugkeer uit Pont-Aven een aantal kunstenaars samenbracht. Helaas maakte de vervolging van de joden, waarvan er velen in het dorp verbleven, een einde aan deze creatieve beweging.

Een netwerk van wandelpaden doorkruist de directe omgeving, richting de oevers van de Wisla of naar de Driekruisenheuvel, met een monument als eerbetoon aan de bevolking die in 1708 door de pest werd gedecimeerd. Van hieruit is het zicht op het stadje aan de oevers van de Wisla indrukwekkend, en nog meer vanuit de uitkijktoren van het middeleeuwse kasteel, die ooit dienstdeed als vuurtoren voor de scheepvaart.

Lublin, het Jeruzalem van Polen

De kleine regionale hoofdstad Lublin is ook een universiteitsstad, wat garant staat voor een levendige sfeer in de autovrije oude binnenstad, een ontmoetingsplaats voor studenten op zomeravonden. Een geplaveide straat verbindt twee oude middeleeuwse poorten en loopt langs Rynek, het centrale plein met fraai gerestaureerde gevels met muurschilderingen, fijn bewerkte ramen en medaillons. Maar andere panden staan er nog vervallen bij en tonen oude foto’s van Joodse families die verdwenen tijdens de nazibezetting, wat de melancholische sfeer van de plek nog accentueert.

De oude Joodse wijk ligt voorbij de poort van Grodzka, die naar het kasteel leidt. De Joodse gemeenschap speelde in het land altijd een belangrijke rol en de Poolse koningen verleenden de joden privileges en autonomie. Zo kende Casimir de Grote hen dunbevolkte gebieden toe in de oostelijke provincies en beschermde hij ook hun persoonlijke veiligheid, hun eigendommen en godsdienstvrijheid.

Onder zijn impuls waaide er in Lublin een wind van openheid, zodat Joden en Polen in perfecte harmonie samenleefden. Want naast de dominicanerkerk en de kathedraal, met rijke versieringen die getuigen van de weelde van het bisdom, werden er ook talrijke synagogen opgericht. In de 16de eeuw groeide Lublin zelfs uit tot een belangrijk Europees centrum voor studies van de Bijbel en de Talmoed. Aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog woonden er in de stad zo’n 40.000 Joden, een derde van de plaatselijke bevolking.

Prinselijke kastelen

Tijdens die gouden Poolse eeuw verrezen er ook talrijke kastelen, waarvan de meeste nu ruïnes zijn, maar die met hun afgeknotte contouren nog steeds de wacht lijken te houden. Het kasteel van Janowiec, tegenover Kazimierz Dolny aan de andere oever van de Wisla, was zeker een van de weelderigste in het land en zou een honderdtal vertrekken hebben geteld.

De Zweedse invasies herschiepen al dit fraais in een veld van ruïnes, maar die ogen o zo romantisch als je dit landschap bekijkt vanuit een raam met zicht op alle windrichtingen, met ook een adembenemend uitzicht op de rivier en het dorp beneden.

Liefhebbers van barok komen aan hun trekken in het paleis van Kozlowka, ten noorden van Lublin, met een mooie verzameling van stucwerk en verguldsel. Het behoorde toe aan de familie Zamoyski, waarvan de laatste afstammelingen nu in Canada en de VS wonen, maar het paviljoen blijft voor hen gereserveerd als ze ooit naar Polen zouden terugkeren. Dit bleef zeer goed bewaard, met luxueus meubilair, veel familieportretten en een bibliotheek met 7.300 boeken. Een landschapspark in Franse stijl strekt zich uit langs de west- en oostzijde van het kasteel, terwijl paviljoenen de andere kanten afsluiten. Een daarvan herbergt een collectie schilderijen en beeldhouwwerken van het socialistisch realisme, met afbeeldingen van de grote figuren van deze beweging en scènes uit het dagelijks leven in het communistische tijdperk: een verrassend contrast met die weelderige residentie van de Poolse aristocratie.