Tim Mielants: “Kunst is het structureren van pijn”

Met Small Things Like These levert regisseur Tim Mielants zijn derde langspeelfilm af. Een kleine film over een groot trauma in de Ierse samenleving: de Magdalena-wasserijen. Maar het is ook een erg persoonlijk verhaal.

Hij mag Matt en Ben zeggen tegen filmproducenten Matt Damon en Ben Affleck, komt regelmatig bij Oscarwinnaar Cillian Murphy over de vloer en staat ergens vooraan in de adresboekjes van de Britse televisieproducenten (Peaky Blinders, The Responder). Amper een jaar na het spannende oorlogsepos Wil laat Tim Mielants Small Things Like These op het publiek los. Het verhaal is gebaseerd op de gelijknamige novelle van de Ierse auteur Claire Keegan en volgt kolenhandelaar Bill Furlong (Cillian Murphy) die een glimp opvangt van wat zich afspeelt achter de dikke muren van het plaatselijke klooster waar ‘gevallen vrouwen’ verplicht moeten werken in de wasserij. Heen en weer slingerend tussen herinneringen uit zijn jeugd en de opvattingen van zijn omgeving probeert de gevoelige Bill uit te maken hoe hij hierop moet reageren.

Het is een heel andere film geworden dan Wil.

Ja, ik denk dat het eerder aansluit bij ‘De Patrick’, mijn eerste langspeelfilm. Net als toen is een rouwproces de motor van het verhaal. De vraag: hoe kan je daar sterker uitkomen? Kan rouwen je extra kracht geven om iets te doen wat je anders misschien niet zou doen? Bij Bill Furlong gaat het ook om een vertraagd rouwproces, dat pas 20 of 30 jaar later op gang komt. Ik heb zelf een vergelijkbare traumatische ervaring meegemaakt in mijn leven. Wellicht is rouw daardoor iets dat ik wil onderzoeken op verschillende manieren.

Jij bent je oudere broer verloren toen je twaalf was. Is dat rouwproces bij jou ook pas later op gang gekomen?

Dat niet zozeer, maar dat heeft zoveel pijn gedaan en zulke grote wonden achtergelaten … Dat heeft mij geholpen om Cillian te regisseren. In elke stilte in de film waar zijn personage in gedachten verzonken is, wist ik wat hij voelde. Voor mij is kunst het structureren van pijn. Dat hoeft niet altijd in een drama, het kan ook een komedie zijn.

Is het voor jou dan, ook al is het verhaal gebaseerd op een boek, een heel persoonlijke film geworden?

Eigenlijk wel. Het moet zijn dat de vrouw van Cillian mij heel goed kent. Zij is het die tegen ons heeft gezegd: ‘Zeg, mannekes, lees dit boek eens. Dat is echt iets voor jullie.’ Zij is het startschot geweest van de film.

Het is een volledig andere film, maar het motto dat op de affiches van Wil prijkte, past ook bij dit verhaal: ‘Ik stond erbij en ik keek ernaar.’

Wil onderzoekt de beweegreden van iemand die collaboreert. Bill is een beetje een tegenpool. Maar de essentie vertelt hetzelfde: als je zwijgt ben je medeplichtig. In Antwerpen hebben veel mensen gezwegen en gekeken tijdens de oorlog. Dat was in Ierland hetzelfde met die Magdalena-kloosters. Wat ik zo briljant vind aan het boek is dat het gaat om vrouwen die onrecht wordt aangedaan, en de schrijfster kiest voor een mannelijk perspectief om dat te vertellen. Want het waren allemaal mannen die ernaar stonden te kijken. Door een man als hoofdpersonage op te voeren, maakt ze het groter en maakt ze er een collectief probleem van.

Het gaat om een Iers nationaal trauma. Was het makkelijk om als Belg met die thematiek om te gaan?

Ik heb heel eerlijk gezegd dat ik er niet zoveel van wist, maar dat ik heel graag wilde bijleren. Ik snapte de pijn van het personage wel. Jammer genoeg is het niet zo’n ver-van-mijn-bedshow. Dat heeft een serie als Godvergeten wel bewezen. Mijn ouders zijn atheïst, dus ik ben zelf niet katholiek opgevoed. Maar ik voetbalde wel bij het katholiek sportverbond. Ook bij ons is het in elke laag van de maatschappij geïntegreerd. Die reflexen van het katholicisme, dat schuldgevoel, dat zit in ons allemaal.

Je hebt fictie gemaakt over iets wat echt gebeurd is. Wat kan fictie over zo’n thema vertellen dat een documentaire niet kan?

Een documentaire kan een probleem veel beter specifiëren. Een film kan nooit een antwoord geven op het probleem, maar nodigt mensen wel uit om erover te praten en na te denken.

Ik bedacht me ook dat Bill misschien in een midlifecrisis zit: een veertiger, vijf dochters, een eigen bedrijfje … Er komt ruimte vrij in zijn hoofd om aan iets anders te denken.

Ook in die zin was het voor Cillian en mij wel een tof project. Ik ga zelf door die midlife. Ik heb twee kinderen en vraag me weleens af in wat voor wereld die gaan terechtkomen. Je kijkt dan rond en probeert uit te vissen wat je belangrijk vindt en wat niet, welke waarden en normen je wil meegeven, waar je voor wil vechten. En tijdens die midlife kunnen er plots zaken naar boven komen uit je verleden die je vroeger misschien niet hebt durven aankijken. Die levensfase was dus zeker een belangrijk aspect in de film.

Je hoofdrolspeler is een wereldster en ondertussen zelfs een Oscarwinnaar. De film zal wellicht veel aandacht krijgen. Geeft dat extra stress?

Nee. Iedereen is trots op de film en we zijn blij dat we al zoveel goede reviews gekregen hebben. Maar we beseffen allemaal wat voor soort film Small Things is. We hebben geen Hollywoodfranchise gemaakt, dat is wel duidelijk.

Wat is voor jou de grootste vorm van waardering: 250.000 bioscoopbezoekers en 10 miljoen kijkers op Netflix, zoals bij Wil?

Voor Wil was ik blij dat dat het geval was. Het was mijn intentie om een film te maken voor een mainstream publiek. Zo veel mogelijk mensen moesten dit verhaal zien. Maar het mooiste compliment voor déze film is wanneer mensen naar mij toekomen en zeggen dat ze hun vader nu beter begrijpen. Als mensen die je niet kent in de rij staan om je oprecht te komen bedanken.

Wat heeft de 18-jarige Tim Mielants ertoe aangezet om naar de filmschool te gaan?

Niemand in mijn omgeving was creatief bezig. Voor mij was de filmschool iets voor mensen die een gelukkig leven leiden. Ik wou eigenlijk gaan varen. Het was mijn moeder die zei: ‘Jij bent zot van film. Je bent zo creatief. Doe eens mee aan het ingangsexamen van de filmschool.’ Dat heb ik gedaan. En ik heb tegen de docenten daar gezegd: ‘Ofwel ga ik varen, ofwel maak ik films.’

Opmerkelijk dat je moeder je ertoe heeft aangezet om iets creatiefs te doen. Het cliché wil dat ouders liever hebben dat hun kinderen een praktisch beroep leren.

Ik denk dat mijn moeder bang was dat ik alcoholicus ging worden op dat schip (lacht). Ik heb veel aan haar te danken. Zij heeft zich afgevraagd wat mij gelukkig zou maken. Ik probeer dat ook te zien bij mijn kinderen. Het mooiste geschenk dat ik kan geven aan mijn kinderen is dat ze alles kunnen doen in hun leven wat ze willen doen. En daarom moeten ze onder meer flink hun huiswerk maken. Maar het is ook een grote verantwoordelijkheid om te ontdekken van wat jouw kind gelukkig wordt. Je kan niet kiezen wat voor soort kind je hebt.

Maar het is niet omdat je moeder iets in jou ziet, dat jij het zelf ziet. Wat heeft jou die klik gegeven?

De eerste films die ik gemaakt heb, denk ik. Op de filmschool voelde ik pas dat ik iets kon.

Ik las nochtans dat je veel last hebt van faalangst.

Dat heb ik inderdaad altijd opnieuw als ik aan een nieuw project begin. Zoals een sporter voor een wedstrijd of een zanger die moet beginnen zingen, denk ik vaak dat het niet zal lukken. Daarom bereid ik mij altijd extreem goed voor. Eens ik op de set sta, valt die onzekerheid weg. Dan sta ik in de boksring en ga ik ervoor.

Een aantal jaar geleden sprak je nog heel enthousiast over de kansen die je als televisiemaker kreeg. Intussen is er corona geweest en een maandenlange staking van scenaristen en acteurs. Ben je nog zo optimistisch?

Ik was toen heel enthousiast omdat we de vrijheid kregen om te experimenteren, dankzij series als The Sopranos en The Wire. Ik denk dat we nu opnieuw de andere kant opgaan. In onzekere tijden durven mensen minder risico’s te nemen. We zitten terug in een systeem waarin algoritmes bepalen welke verhalen mensen willen zien. Het experimenteren is een beetje voorbij, maar ik denk dat mensen altijd op zoek zijn naar mooie verhalen. Dat zal nooit veranderen. Ik voel ook dat film terug populairder wordt. Mensen vinden het fijn om gewoon negentig minuten naar een film te kijken, in plaats van een engagement aan te gaan om een volledige serie te bingewatchen.

Speelt ook het gegeven van samen naar een film te kijken mee?

Samen naar een film kijken is toch een bijzondere ervaring. Dat je echt voelt dat je samen iets beleeft. Ik denk niet dat dat gaat veranderen. Sinds mensen rond een haardvuur zitten, vertellen ze verhalen aan elkaar en dat zullen ze blijven doen, op verschillende manieren. Voor de verhalenverteller – zoals ik mezelf toch zie – zal er altijd een plek zijn in onze samenleving. ●

Small Things Like These, met o.a. Cillian Murphy, Emily Watson en Michelle Fairley. Nu in de bioscoop.