Tussen dans en psychiatrie

Kunst maakt mensen beter, gezonder. “Art en wellbeing”, onder dat thema opent Bozar in Brussel zijn nieuwe seizoen. Ambassadeur is psychiater Dirk De Wachter. De eerste expo is gewijd aan hoe de 19de eeuwse psychiatrie een inspiratiebron vormde voor kunst: ‘Danser Brut’

Kunst is goed voor de geest, de gezondheid. Dat blijkt uit meer dan 3000 studies van de Wereldgezondheidsorganisatie. En wij willen dit statement maken, zegt Paul Dujardin, directeur van Bozar, zeker nu de cultuursector het hard te verduren heeft. “Kunst heelt en verbindt”.

Het verband tussen esthetiek, dans en psychiatrie is het thema van de tentoonstelling ‘Danser Brut’. Met filmfragmenten, foto’s, medische archiefdocumenten en werken van bekende en minder bekende kunstenaars is het is een ode aan de naïeve, ongecultiveerde, zuivere beweging, net zoals psychiatrische patiënten die wel eens maken. De gelijkenissen tussen moderne danschoreografieën van bijvoorbeeld Alain Platel en de bewegingen van psychisch zieken in de 19de eeuw zijn treffend. Ook de maniakale bewegingen van Charlie Chaplin lijken erop geïnspireerd.

De muze van de Parijse schilder Toulouse-Lautrec (1864-1901) was eigenlijk een psychiatrische patiënte. Cancan-danseres Jane Avril werd een ster in de Moulin Rouge en haar dansstijl kreeg overal navolging. En zelfs de processie van Echternach is geïnspireerd door compulsief gedrag. Sommige kunstenaars weten ook uit persoonlijke ervaring wat psychisch lijden is. De Franse kunstenares Louise Bourgeois (1911-2010) was zelf 30 jaar in therapie. In haar ‘Triptyque’ die in Bozar is tentoongesteld verwijst ze naar de “hysterische boog” de lichaamshouding die zogenaamd hysterische (nu wordt deze term niet meer gebruikt) patiënten maakten.

Barst in de normaliteit

De eerste die de bewegingen van psychiatrische patiënten -spasmen, grimassen, aanvallen – in beeld bracht was de Parijse Dr Charcot (1825-1893). Hij was een pionier in het aanwenden van technnologie. Een aantal van zijn foto’s uit het archief van het psychiatrische Salpêtrièreziekenhhuis in Parijs, zijn tentoongesteld in Bozar.

Dirk De Wachter heeft er een persoonlijk verhaal over: In 1986 was ik assistent psychiatrie in Parijs. Ik had er de kans om de archieven van dr Charcot te exploreren. Toen ik later in Antwerpen naar de voorstellingen ging van Wim Vandekeybus en Anna Teresa Dekeersmaekers zag ik in de choreografieën dezelfde bewegingen als van de psychisch zieke mensen die hij gefotografeerd en gefilmd had. Die zogenaamde pathologische bewegingen vormden prachtige moderne choreografieën. Ik vind het fantastische dat de gemarginaliseerde, zieke mens in moderne dans tot esthetiek wordt verheven. Het haalt psychiatrie vanachter de muren, vanachter het stigma, en dat is ook vandaag nog nodig. Kunst gaat psychisch zieken niet koloniseren, maar als inspiratiebron zien. Wat een prachtig esthetiek oplevert. Kwetsbare mensen kunnen ons heel veel leren. Want nu wordt wie een beetje raar doet en niet in het mainstream consumentisme past, al vlug uitgesloten. Maar wie afwijkt moet net inspirerend zijn om de wereld anders te zien, een barst in de bunker van de normaliteit.