Van het Zwin tot de Westhoek: groene oases aan onze kust

De Belgische Kust, een lange, lelijke betonmuur? Niet helemaal. De kuststrook telt ook mooie, betonvrije hoekjes. Goed voor aangename ontdekkingen tussen duinen, zilte weiden en bosjes.

Nauwelijks 60 km lang is onze kustlijn. Hooguit één volle zomerdag – inclusief (snelle) tussenstops – heb je nodig om met de auto het traject van de Nederlandse tot aan de Franse grens te rijden. Voldoende redenen om eens en voorgoed te checken of de Belgische kust inderdaad om te janken is, zoals Natuurmonumenten, de Nederlandse vereniging voor mensen met een hart voor de natuur, in februari beweerde. “Er is geen kwaliteitsvol landschap meer”, zei de woordvoerder van de vereniging toen. Toegegeven, je kan moeilijk ontkennen dat sommige badplaatsen lange lijnen foeilelijke appartementsgebouwen aan mekaar rijgen. Maar mogen we dat beeld veralgemenen? Tijd voor een factcheck!

Luchthaven voor vogels

Ere wie ere toekomt: vermits de Nederlanders zich zo negatief over onze kust uitlaten, starten we onze tocht in het uiterste oosten, aan de grens met onze noorderburen. Daar, in de Zwinvlakte, alvast geen beton te bespeuren. Bij velen roept dit natuurpark jeugdherinneringen op aan gezinsuitstappen en schoolreizen, compleet met boterhammen met lauwe salami en water met een metaalsmaak uit ijzeren drinkbussen. Onze eerste stop is dan ook een totale verrassing: het Zwin is helemaal vernieuwd en heeft nog weinig met onze jeugdherinneringen te maken.

Vandaag noemt het Zwin zichzelf een ‘internationale luchthaven voor vogels’, helemaal met vertrekborden en vluchtsimulatoren. Dit thema wordt mee in de verf gezet in het onlangs geopende, interactieve bezoekerscentrum. Elke bezoeker krijgt hier een paspoort waarmee hij in de huid van een vogelsoort kruipt. Gedaan met de kooien en de dierentuinachtige aanblik van vroeger. Die plekken worden nu ingenomen door natuurzones met vijvers en broedeilandjes, vanwaar je een mooi uitzicht hebt op de waterplassen, rietkragen en de bonte flora van de zilte weiden. Langs het wandelparcours kom je kijkhutten tegen met doe-activiteiten en workshops. In die zin is een bezoek minder spectaculair dan vroeger – je kan de vogels enkel vanop een afstand observeren met verrekijkers (beschikbaar aan het onthaal) of vanuit de kijkhutten – maar zoveel authentieker. En die aanpak loont zeker de moeite: de landschapswaarde van het park is er beslist door gestegen. De komende jaren wil het Zwin trouwens nog verder uitbreiden: tegen 2019 moet het natuurreservaat in oppervlakte verdubbelen!

‘Wanneer de lage lucht...’

We rijden verder naar het westen, terwijl de lucht snel dichttrekt met grijze wolken. De weerman had het nochtans anders voorspeld, maar het weer aan de Kust kent zo zijn eigen dynamiek. We rijden een tijdlang door de polders om trendy Knokke-Heist en vooral de haven van Zeebrugge te omzeilen en ontdekken zo de charmes van het hinterland. In de omgeving van weidevogelreservaat Uitkerkse Polder, nauwelijks enkele honderden meter achter Blankenberge, wordt het landschap bijna melancholisch en moet je onvermijdelijk aan Het vlakke land van Jacques Brel denken. Onder het lage wolkendek strekken zich door de wind gebogen bomen en eindeloos vlakke weiden met sloten en kanaaltjes vol rietkragen uit. Hoge grassen worden gegeseld door een motregen met een zilt smaakje. Hier en daar lijkt een enkele hoeve zich vast te klampen aan de zompige aarde. Alleen de ‘ hemelhoge kerken die in dit land de enige bergen zijn‘, zoals Brel zong, ontbreken. Hoewel, wanneer je richting kust kijkt, doemen daar misschien geen torenspitsen op maar wel de grijze flatgebouwen van de nabije badplaats. Want laten we wel wezen: de groene oases aan onze kust hebben zeker hun charme, maar ook hun minpunten. Mooie uitzichten worden al te vaak ontsierd door de banale en ronduit lelijke bouwsels die er tegenaan leunen. Je plezier echt vergallen doen ze niet – je kan ze gewoon negeren door je hoofd enkele graden te draaien -, maar van een weg-van-de-wereldgevoel kan je niet spreken.

Wilde paarden en een mini-Sahara

Terug naar de kust nu, of toch bijna. We volgen vanaf nu de Koninklijke Baan en de kusttram. De dijk en het blonde strand missen hun madeleinekoekje-van-Proust-effect niet. Nu de zon terug is, komen ook de jeugdherinneringen aan warme wafels weer bovendrijven, en schelpen die lekker wegkraken onder onze voeten, papieren bloemen en grijze garnalen gepeld op krantenpapier. Stemt dat jeugdsentiment ons milder? Wat we onderweg zien, lijkt in elk geval in de verste verte niet op de karikatuur van een ononderbroken kustlijn vol flatgebouwen. Ter hoogte van De Haan rijden we langs de Duinbossen, een bomenrijk lint dat hier begin 19de eeuw werd aangeplant. Tijd voor een aangename wandeling. De sparren en populieren zijn niet te hoog en delen de ruimte met bosjes meidoorn, zandhaver en zandstroken. Aan de rand van deze bossen wachten retrovilla’s in Engels-Normandische stijl. Zij vormen juist de charme van De Haan en verstoren de omgeving niet.

We zouden hier best wat langer willen blijven, maar hebben nog een lange weg voor de boeg. Naarmate we Oostende naderen wordt de duinenrij dunner om dan bijna helemaal te verdwijnen. In de buurt van Fort Napoleon wandelen we naar het strand van de Oosteroever voor een mooi zicht op de Koningin der Badsteden. Eens de stad voorbij stad duikt links Domein Raversijde op. Dit vroegere koninklijke domein werd door de Duitsers tijdens WOII omgebouwd tot een versterking. Tussen het hoge gras loop je hier tussen een van de best bewaarde delen van de Atlantikwall, met bunkers en kanonnen op zee gericht. In de achterliggende polder wacht het middeleeuwse vissersdorp Walraversijde, dat het domein een vreemde mix van historisch erfgoed en natuur geeft.

We rijden verder tot aan de IJzer. Op enkele stappen van de jachthaven van Nieuwpoort ligt het belangrijke natuurreservaat De IJzermonding. Net als in het Zwin hebben fauna en flora zich hier moeten aanpassen aan de mengeling van zout en zoet water en zo een aparte biotoop geschapen. Het reservaat is enkel toegankelijk mits een wandeling met gids, maar je kan er wel omheen wandelen. En het mooiste uitzicht heb je vanop de Robert Orlentpromenade op de andere oever.

Voorbij de IJzer worden de groene oases groter en talrijker. De duinen van Oostduinkerke, Koksijde, Sint-Idesbald en De Panne hebben ondanks alles iets ongerept. Op de zandige weiden van het duinencomplex Ter Yde grazen zelfs wilde paarden! Op enkele honderden meters hiervandaan bevindt zich de hoogste duin van onze kust: met 33 m biedt de Hoge Blekker een mooi uitzicht over het hinterland en op het reservaat De Doornpanne. Meteen ook de voorlaatste halte van onze kusttocht.

De Franse grens is nu niet ver meer, maar één natuurjuweel willen we voor geen geld missen. Want natuurreservaat De Westhoek ontkracht alweer de vooroordelen over onze betonnen kustlijn. Deze mini-Sahara met 340 ha begroeide duinen en zandverstuivingen hoeft helemaal niet onder te doen voor kustlandschappen in het buitenland. Jawel, de Belgische kust is mooi. Mooi én groen, maar zeker niet overal en altijd. Ze is wat ze is, met haar heel eigen charmes.