Naar aanleiding van het Bruegel-jaar ging het Vlaamse erkenningslabel Streekproduct.be op zoek naar de oudste vlaairecepten en hun link met de vlaai van nu. Uit het onderzoek blijkt dat de donkere vlaai onmiskenbaar deel uitmaakt van het Vlaamse culinair erfgoed. Maar of Bruegel nu de Oost-Vlaamse variant dan wel de Limburgse vlaai afbeeldde, daarover zijn de kenners het niet eens.
In 1559 vereeuwigde Pieter Bruegel de Oude de vlaai in zijn meesterwerk “Nederlandse Spreekwoorden”. Dit schilderij beeldt 85 spreekwoorden af, waaronder ook ‘Daar zijn de daken met vlaaien bedekt’. Ook tijdsgenoten van Bruegel vereeuwigden het streekproduct op doek, zoals Pieter Aertsen op zijn werk “De Vleesstal”.
Voor Streekproduct.be vormden deze werken het uitgangspunt voor de zoektocht naar de link tussen de vlaai van Bruegel en de vlaaien die vandaag nog steeds gegeten worden. Zes vlaaienkenners en geschiedkundigen bogen zich over de kwestie. Naast de schilderijen werden ook 16de- en 17de-eeuwse kookboeken en recepten bestudeerd en documenten uit het archief van Bakkerijmuseum Walter Plaetinck Zuidgasthuishoeve. Dit materiaal toetsten ze vervolgens aan moderne vlaairecepten.
Op de schilderijen zijn zowel bleke als donkere vlaaien te zien. De eerste soort staat ook bekend als flan en kent wereldwijd vele varianten, zoals de crema catalana (Spanje) of pasteis de nata (Portugal). De donkere vlaai is wijdverspreid in Vlaanderen, waarbij elke streek zijn eigen variant heeft.
Welke donkere vlaai?
“De Oost-Vlaamse vlaai leunt het dichtst aan bij de oude recepten doordat ze gebonden wordt met eieren, gedroogde mastellen, beschuiten of peperkoek en gezoet wordt met stroop. De vlaai heeft echter nooit een korst zoals Bruegel ze afbeeldde”, vertelt Van Caenegem. “De fijne krokante korst van de Lierse vlaai daarentegen lijkt sterk op die van Bruegel en de oudste versie van het Liers vlaaike zou een donkere gedroogde pruimenvlaai zijn. Die werd in de 19de eeuw pas verfijnd tot de versie van vandaag met broodkruimels, 4-kruidenmengeling, melk en siroop. Ten slotte heeft ook de Limburgse bakkemoezevlaai een link met Bruegel. De vlaai bedekt met een moes van gedroogde peren heeft een bleke korst. Bij de bakkemoezevlaai ontbreken echter kruiden en eieren en wordt er een gistdeeg gebruikt, daar was er in de tijd van Bruegel nog geen sprake van.”
De meningen lopen dan ook uiteen over welke vlaaien Bruegel nu net afbeeldde. Streekproduct.be roept lokale erfgoedcellen op om zelf op onderzoek uit te gaan.
