Wie was Henriette Van den Bergh?

Naar aanleiding van Vrouwendag op 8 maart zet het Museum Mayer Van den Bergh in Antwerpen zijn stichter in de kijker: Henriëtte Van den Bergh (1838-1920). Zij was het die in 1904 de bijzondere door haar zoon Fritz verzamelde kunstcollectie onderbracht in een eigen museum, met als bekendste werk de Dulle Griet van Pieter Bruegel.

Het Museum Mayer Van den Bergh aan de Lange Gasthuisstraat in Antwerpen is een bijzondere plek. Het is de ode van een moeder aan haar veel te vroeg gestorven zoon. Het lijkt alsof je een warme patriciërswoning uit de 16de eeuw binnenstapt, met glanzende parketvloeren en sierschouwen. Toch werd het gebouw opgetrokken met als doel een museum te worden voor de 3100 kunstvoorwerpen en bijna 2100 munten die Fritz in zijn korte leven heeft verzameld.

Maar deze keer gaat het niet over de collectie zelf. Wel over de drijvende kracht erachter en haar familiegeschiedenis. Wie was bezielster Henriëtte? Het museum stelt haar voor via een audio-presentatie. Je mag als bezoeker plaats nemen in het kleine salon en de studio van het museum, met maximaal twee mensen, net zoals in 1904, toen Henriëtte er haar genodigden ontving en correspondentie voerde. De zachte stem van Reinhilde Decleir neemt je mee in haar wereld terwijl een 18-jarige Henriëtte je vanop haar geschilderde portret aankijkt.

Gedeelde passie

Henriëtte wordt op 7 juli 1838 geboren in een vooraanstaande Antwerpse familie met aanzienlijk fortuin. Haar vader Jan was ondernemer en politicus. Zoals dat gaat in zulke middens leert Henriëtte tekenen, schilderen, pianospelen en borduren. Wanneer ze 19 is, trouwt ze met Emil Mayer (1824-1879), een koopman uit Keulen die een Antwerpen een succesvol bedrijf had.

Henriëtte en Emil krijgen twee zonen: Fritz (1858-1901) en Oscar (1859-1913). Wanneer Emil sterft, neemt Oscar de zaak van zijn vader over. Henriëtte en zoon Fritz delen een passie voor kunst en schoonheid. Samen reizen ze door Europa naar veilingen, musea en kunsthandelaars. In enkele jaren verzamelt Fritz zijn volledige collectie, daarbij niet zelden financieel geholpen door zijn mecenas, moeder Henriëtte. Fritz is trouwens gefascineerd door Bruegel, in een tijd waarin de kunstwereld weinig belangstelling had voor deze oude Vlaamse meester. Zo kan Fritz hij voor een appel en een ei op een veiling in Keulen het spookachtige tafereel Dulle Griet van Pieter Bruegel de Oude op de kop tikken.

In 1901 valt Fritz, die altijd ongehuwd is gebleven, van zijn paard. In de hoop haar zoon, die met verwondingen aan zijn bed is gekluisterd, op te monteren, koopt Henriëtte de Verzoeking van Antonius Abt van Teniers. Maar het mag niet baten. Op 4 mei overlijdt Fritz. Dit paneel is het laatste dat in de collectie van Fritz Mayer Van Den Bergh terecht kwam: het slotakkoord van zijn verzameling.

Onvervulde droom

Na zijn dood verwezenlijkt Henriëtte de onvervulde wens van haar zoon om de collectie tentoon te stellen. De familie woonde in het Hof van Arenberg, nu het districtshuis net naast het museum. Henriëtte gebruikte destijds de grond naast haar woning om het gebouw in Gotische stijl te laten optrekken. Ze richtte het in met elementen die Fritz had gekocht: deuren, glasramen, goudleder behang en schouwmantels. In de bibliotheek laat ze glazen kasten bouwen voor de ruim negenhonderd boeken, waaronder zeldzame veilingcatalogi. De plek waar je naar haar verhaal luistert -met een prachtige plafondschildering- is ingericht in de stijl van Lodewijk XVI.

In 1904, amper drie jaar na de dood van Fritz, kan ze het museum openen. Ze is dan zelf al in de zestig en om het ook na haar dood zorgvuldig te laten beheren stelt ze een raad van regenten aan en een slim testament: de collectie moet blijven zoals ze is. Er mag niets meer worden aangekocht en niets weggehaald. Wat er vandaag in het museum te zien is, is wat Fritz met zijn kennis en smaak heeft bijeengebracht in een goeie tien jaar tijd. De raad van regenten (met ondere andere nazaten van de oorspronkelijke regenten) is tot op vandaag nog eigenaar van het gebouw en beheert het samen met de stad Antwerpen. De visie van Henriëtte wordt nog altijd gevolgd.